door Rob Nanninga (08/05/2008)
ENKELE vechtsportmeesters maken op spectaculaire wijze gebruik van de kracht van qi. Ze beweren dat ze hun tegenstanders op afstand kunnen uitschakelen door een golf van destructieve energie naar hen toe te sturen. De Amerikaan George Dillman is zeer bedreven in zulke ‘no touch knock outs’. Een documentaire toonde hoe hij zijn stoere leerlingen moeiteloos kon vellen zonder ze aan te raken. Ook in Nederland zijn er mensen die deze kunst beheersen. (zie de videolinks onder dit blogartikel)
Volgens de oude Chinese gezondheidsleer is de qi of chi (uitgesproken als tsji) een onstoffelijke levenskracht die door subtiele kanalen in ons lichaam stroomt. Deze onderhuidse buizen worden meridianen genoemd, maar ze zijn net zo onzichtbaar als de qi. Wetenschappers zijn er nog niet in geslaagd ze op te sporen (zie Onzichtbare meridianen). Acupuncturisten geloven dat ze de vitale energie kunnen manipuleren door op zogenoemde acupunctuurpunten naalden in de meridianen te steken.
De acupunctuurpunten worden ook gebruikt bij Dim Mak, een oude Chinese gevechtskunst (de Japanse versie heet Kyusho jitsu). Ze worden dan gewoonlijk drukpunten (pressure points) genoemd. Door op zulke punten te slaan, kan men naar verluidt de qi-stroom ontregelen en de tegenstander eenvoudig buiten gevecht stellen. Of het werkelijk met een onbekende energie te maken heeft, is twijfelachtig. Men heeft een voorkeur voor slagaderen en andere gevoelige of kwetsbare plekken. Er wordt beweerd dat een lichte tik of aanraking al voldoende is, maar een explosieve slag lijkt toch een stuk beter te werken. Dat kan zo snel gaan, dat je niet goed ziet hoe doeltreffend iemand geraakt wordt.
Het wordt pas echt wonderbaarlijk wanneer een beoefenaar van deze geheime gevechtskunst slechts één vinger op zijn tegenstander hoeft te richten om hem knock-out te laten gaan. Twee Italiaanse skeptici, de chemicus Luigi Garlaschelli en de psycholoog Massimo Polidoro, mochten getuige zijn van een demonstratie van “professor” Leon Jay, die met Dillman samenwerkt. Ook hij kan zijn leerlingen op afstand uitschakelen. Op verzoek van een filmploeg was Garlaschelli bereid zich bloot te stellen aan de onzichtbare krachten van de professor. Maar die bleken geen effect op hem te hebben. Hij kon rustig blijven staan terwijl Jay zijn handen vlak bij hem hield.
Dillman beweerde dat de skepticus heimelijk tegenmaatregelen had genomen. Zo is het volgens hem mogelijk om de qi-kracht te neutraliseren door je tong tegen je gehemelte te drukken. Je kunt ook je ene grote teen omhoog brengen en je andere naar beneden drukken. Het was niet uitgesloten dat Garlaschelli dit had gedaan, want niemand kon het zien. Men had hem kunnen vragen zijn schoenen uit te trekken en zijn tong uit te steken, maar dan zou Dillman waarschijnlijk weer een andere uitvlucht hebben bedacht.
Hij klaagde ook dat Garlaschelli een volstrekte ongelovige was. Dat lijkt een betere verklaring te zijn. We mogen aannemen dat de studenten van Dillman en Jay niet onderuitgingen door de kracht van qi maar door de kracht der suggestie. De suggestie dat de karatemeester je een paranormale opdoffer geeft, wekt de verwachting dat je achterover zult vallen. En die sterke verwachting kan ervoor zorgen dat het ook daadwerkelijk gebeurt. Garlaschelli was ongevoelig voor de qi, omdat hij niet verwachtte dat deze enig effect kon hebben.
Een verslaggeefster van een Amerikaanse tv-zender stelde zich bloot aan Tom Cameron, “The Human Stun Gun”, die mensen kan doden door ze op de juiste plek licht te toucheren. Evenals Dillman en Jay kan hij zijn leerlingen ook op paranormale wijze vloeren. Maar bij de verslaggeefster lukte dat niet. Uit frustratie gaf hij haar een echte klap tegen het hoofd. Maar zelfs dat hielp niet, want ze geloofde er niks van.
De psycholoog Irving Kirsch onderzocht de invloed van zogenoemde ‘responsverwachtingen’ (response expectancies), de verwachting dat je automatisch op een bepaalde manier zult reageren. Volgens hem kan zo’n verwachting zichzelf waarmaken en de reactie onbewust oproepen. Kirsch veronderstelt dat ook het placebo-effect hierop berust.
Een andere mogelijke verklaring is dat de studenten van Dillman en Jay doen wat er van hen verwacht wordt. De meester wil dat ze tegen de vlakte gaan en ze gehoorzamen daaraan. Dit hoeft niet te betekenen dat ze doelbewust een toneelstukje opvoeren. Het is goed mogelijk dat ze erin slagen om zichzelf het gevoel te geven dat ze niet verantwoordelijk zijn voor hun eigen gedrag.
Hoe weten we dat we iets zelf hebben gewild? Volgens de psycholoog Daniel Wegner is onze wil een gevoel, een ervaring of emotie die ontstaat wanneer we onze handelingen toeschrijven aan onze voorafgaande gedachten of intenties. Wanneer iemand er sterk van overtuigd is dat hij achterover viel door de kracht van qi, dan kan dit ertoe leiden dat hij het niet meer ervaart als iets dat hij zelf heeft gewild of gedaan.
Garlaschelli en Polidoro voerden een test uit waarbij een leerling van Jay achter een donker en ondoorschijnend laken werd geplaatst. Hierdoor kon hij niet zien op welk moment de meester zijn krachten op hem richtte. Hij wist niet meer wanneer hij de qi kon verwachten. Onder deze omstandigheden gebeurde er niets bijzonders en bleef hij rustig staan.
De invloed van suggestie werd al in 1784 onderzocht door de bekende fysicus Benjamin Franklin, die destijds ambassadeur was in Frankrijk. Hij voerde experimenten uit met een mesmerist die zijn ‘magnetische’ krachten van enige afstand op patiënten richtte. Als de mesmerist zijn hand uitstrekte naar hun linkerbeen, dan voelden ze de energie in dit been trekken. Maar nadat ze waren geblinddoekt, konden ze niet meer vaststellen op welke plek hij zich richtte.
Franklin deed ook een proef met een jongen die naar het scheen zeer gevoelig was voor de geheimzinnige kracht. Als hij een boom vastpakte die door de mesmerist was gemagnetiseerd, dan viel hij meteen flauw. Franklin nodigde de mesmerist uit om een boom in zijn tuin te magnetiseren. De jongen werd vervolgens geblinddoekt naar de boom geleid. Hij viel opnieuw flauw en moest worden weggedragen. Dit was echter niet aan de magnetische kracht te danken, want Franklin had hem heimelijk naar een andere boom gebracht die niet was opgeladen.
We zien hetzelfde bij Amerikaanse dominees die de gelovigen achterover laten kukelen door een hand op hun hoofd te leggen en te suggeren dat ze de kracht van Jezus ontvangen. Ook hypnotiseurs maken gebruik van suggestie. Velen geloven dat er een bijzondere bewustzijnstoestand nodig is om het effect van hypnose te kunnen ervaren. Diverse experimenten tonen echter aan dat dit niet nodig is. Je kunt mensen zelfs een neppil geven en zeggen dat ze daarvan onder hypnose raken. Ze hoeven slechts te verwachten dat ze op een bepaalde manier zullen reageren.
Videolinks
Oorspronkelijk was dit artikel gepubliceerd op het (oude) Skepsis-blog en bestond de mogelijkheid om daaronder in discussie te gaan, waar geregeld uitvoerig gebruik van werd gemaakt. De discussie onder dit bericht kan de geïnteresseerde teruglezen in deze pdf (33 pagina’s).