Skepter 13.4 (2000)

Vierde nummer van jaargang 13.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Oud geloof in nieuwe tijden – Een Skepsis-congres zonder openbaringen door Marcel Hulspas
• Zorgen voor een skeptisch klimaat: Conferentie van de ECSO door Emmy Jacobs
• Liegen loont door Peter Bügel
• Een kwakzalversrace door Hugo Verbrugh
  De Vereniging tegen de Kwakzalverij riep Cornelis Moerman uit tot belangrijkste Nederlandse kwakzalver van de 20ste eeuw op grond van 40 jaar volstrekt eigenzinnig optreden tegen een ernstige ziekte. Hugo Verbrugh oordeelt anders.
  
  • reactie van Cees Renckens
• Dokter, mag ik naar een genezer? Wat huisartsen van alternatieven vinden door Frans Meulenberg
• Trauma of dissociatie – Interview met Harald Merckelbach door Han Israëls
  Trauma geeft wel een beetje dissociatie, maar dan moet je wel vage vragen stellen. Of fantaserende mensen sneller dissociëren is niet onderzocht. In de psychiatrie is het dogma dat dissociatie alleen van trauma kan komen.
  
• Blikken die prikken – Rupert Sheldrake tart het toeval door John Stins en Jan Willem Nienhuys
  Kun je andermans ogen in je nek voelen prikken? Rupert Sheldrake zegt van wel en hij heeft er ook krachtige bewijzen voor. Maar het lijkt of hij het toeval wel een handje heeft geholpen, door kinderen als potplanten te behandelen.
• Gissen in het Ganzfeld – Het noodlot van de parapsychologie door Rob Nanninga
  De ganzfeldmethode scheen het bestaan van telepathie met herhaalbare resultaten te kunnen aantonen. Helaas is deze hoop onlangs weer de bodem ingeslagen.
  
• Therapeutisch trippen – Het gebruik van LSD in de psychiatrie door Hans van der Ploeg
  De Leidse hoogleraar psychiatrie Jan Bastiaans behandelde zieke ex-verzetslieden met LSD. Zijn patiënten werden het slachtoffer van de tomeloze ambitie van de dokter die hen behandelde.
  
• Kruidenpolitiek door Emmy Jacobs
• Boekbespreking. Goddelijke wijsheid en wetenschappelijke kennis door Geerdt Magiels
• Schoonheid is meetbaar door Frans Meulenberg
• Gesignaleerd
• Brieven
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Heilstroom
Jan Willem Nienhuys
Skepter 13.4 (2000) p. 4

De Bruno Gröning Vriendenkring (BGV), genoemd naar een Duitse genezer die actief was in de naoorlogse tijd, wordt gesteund door de Medisch Wetenschappelijke Vakgroep die als doel heeft zo veel mogelijk wondergenezingen te verzamelen. Deze organiseerde op 16 september 2000 een bijeenkomst in de VU te Amsterdam. Het bleek net zoiets te zijn als de andere kerkdiensten van de BGV: in rap tempo in het Duits afgedraaide wonderverhalen en persoonlijke getuigenissen van gelovigen. Een gemotiveerde Skepterlezer ging kijken om verslag te doen. Het gehoor werd geacht de handen met de palmen omhoog op de bovenbenen te leggen om de heilstroom te ontvangen.

Trefwoorden: Bruno Gröning, heilstroom, Timmerman
Onderwerp: religie – Gröning

Parariteiten: TT op herhaling
Marcel Hulspas
Skepter 13.4 (2000) p. 5

Therapeutic Touch (TT) wordt binnenkort opnieuw getest door alternatief arts Stephen Wright in Carlisle. Het idee is om 40 patiënten mede met TT te behandelen; nog eens 40 krijgen geen TT en ook geen extra aandacht.
NB. Pubmed lijkt geen artikelen hierover te bevatten.

Trefwoorden: Stephen Wright, psoriasis, therapeutic touch.
Onderwerp: gezondheid – therapeutic touch

Parariteiten: Schoon schip
Marcel Hulspas
Skepter 13.4 (2000) p. 5

Het Max-Planck-Gesellschaft heette voor 1948 Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft en uit de archieven van het KWG blijkt dat veel medewerkers gewillig meegingen met het nazi-regime en geen been zagen in grootschalige schendingen van mensenrechten, bijvoorbeeld sterilisatie van ongewenste individuen.

Trefwoorden: Max Planck, Kaiser Wilhelm, nazi, sterilisatie, geestelijk gehandicapten
Onderwerp: geschiedenis

Parariteiten: Gaat heen en kopieert u
Marcel Hulspas
Skepter 13.4 (2000) p. 5

Raëlianen willen in Nevada een vroeggestorven baby gaan klonen. Ze denken in 2001 te zullen slagen. Het klonen van schapen lukt wel, maar dat gaat heel vaak mis of er worden misvormde of gebrekkige nakomelingen geboren.

Trefwoorden: klonen, Dolly, Wilmut, Vorilhon, raëlianen
Onderwerp: religie – raël

Parariteiten: De zondvloed verplaatst
Marcel Hulspas
Skepter 13.4 (2000) p. 5

Robert Ballard is de bodem van de Zwarte Zee gaan afspeuren met onderwatercamera’s en zag ‘sporen van menselijke activiteit’. Dat is nog ver verwijderd van een bewijs dat zondvloed uit de Bijbel ‘eigenlijk’ het vollopen van de Zwarte Zee, zo’n 7500 jaar geleden.

Trefwoorden: Pitman, Ryan, Ballard, Zwarte Zee, zondvloed
Onderwerp: religie – Bijbel

Stop de Persen 29 juli 2000 – 6 oktober 2000
Jan Willem Nienhuys
Skepter 13.4 (2000) p. 6-7

Trefwoorden: evangelisten, Aissaoui, Raël, psychotherapie,Marianne Jonkman, meermonsters, Holocaust, Desalco, Jomand, Piet Borst, Numico, HCG, homeopathie, Mariska, Tshabalala-Msimang, Ratzinger, afslankdokter, broodje-aap, acupunctuur, Oibibio, Fu Kuang Shang, Rechtvaardige Rechters, Maharishi, Bijbelkennis, Feng Shui, secularisatie, Matthias Rath, Ig-Nobel
Onderwerp: sdp

Oud geloof in nieuwe tijden
Een Skepsis-congres zonder openbaringen
Marcel Hulspas
Skepter 13.4 (2000) p. 8-10

Er waren zo’n 170 aanwezigen. De eerste sprekers was Etiënne Vermeersch. Deze sprak over diverse misvattingen over de christelijke godsdienst, die vooral opgeld doen onder prominente natuurwetenschappers zoals Stephen Jay Gould. Een uitgewerkte tekst staat in Skepter 14.1. Astronoom Rien van de Weygaart deed de oerknal en het uitdijend heelal uit de doeken. Archeoloog Gerrit van de Kooij vertelde over archeologie in Israël/Palestina. Eigenlijk is die niet goed mogelijk voor het conflict tussen Israël en de Palestijnen is opgelost. Wim Haan sprak als sektedeskundige. Hij is gefascineerd door het verschijnsel van kleine clubjes die een eigen wereldbeeld hebben. De laatste spreker was godsdienstsocioloog Meerten ter Borg. Het moderne geloof is consumentistisch en individualistisch en we zien weer een hertovering van de opinies.

Trefwoorden: godsdienst, christendom Gould, God, oerknal, archeologie, Bijbel, sekten, Hare Krishna, deprogrammeren, Comte
Onderwerp: skeptici – congres

Randverschijnselen in de wetenschap
Skepter 13.4 (2000) p. 10

Reclame voor Skeptische Notitie 13 eigenlijk een Liber Amicorum voor Kees de Jager.
Voordrachten van 8 mei 1998

NB. Nu te verkrijgen via de website als pdf.

Trefwoorden: skeptische notitie
Onderwerp: skeptici – publicaties

Zorgen voor een skeptisch klimaat
Conferentie van de ECSO
Emmy Jacobs
Skepter 13.4 (2000) p. 11-13

Een Europese Skeptische Conferentie werd begin september gehouden ter gelegenheid van de opening van een Center for Inquiry, tevens hoofdkantoor van de GWUP in Rossdorf. Sprekers als Betz, Beyerstein en Polidor sneden de bekende skeptische onderwerpen aan, maar een belangrijk deel van het programma was gewijd aan regelrechte ‘klimaatontkenning’, met sprekers als Fred Singer, Harry Priem en Peter Dietzes. Aad van Ulden van het KNMI hield een zeer technische voordracht, waaruit op te maken viel dat afkoeling door rook (aerosolen) en opwarming door menselijke kooldioxideproductie elkaar voor 1950 in evenwicht hielden. Daarna won de kooldioxide, hoewel de bijdrage van vulkanen nog wat onzeker is.

Trefwoorden: GWUP, Betz, homeopathie, Beyerstein, van Noordwijk, Polidoro, Jan de Boer, Tsjernobyl, Fred Singer, Harry Priem, Peter Dietzes, IPCC, Aad van Ulden
Onderwerp: skeptici – congres

Liegen loont
Peter Bügel
Skepter 13.4 (2000) p. 13

In hoger beroep blijkt de aanduiding ‘kwakzalver’ voor Houtsmuller toch te streng. ‘Er is nu jurisprudentie die zegt dat we in Nederland iemand die zelf toegeeft gelogen te hebben geen leugenaar meer mogen noemen.’

Trefwoorden: Houtsmuller, kwakzalver
Onderwerp: gezondheid – Houtsmuller

Een kwakzalversrace
Hugo Verbrugh
Skepter 13.4 (2000) p. 14-18

De auteur bespreekt de lijst van Top Twintig kwakzalvers van de twintigste eeuw. Hij is het op tal van punten niet eens met de lijst, en in het bijzonder zou de iatrosoof Jan Pieter de Kok volgens hem op eenzame hoogte staan. Hij merkt op dat tot ongeveer 1970 Nederlandse artsen nooit tegen de patiënt durfden zeggen dat die kanker had: geïnstitutionaliseerde kwakzalverij, die het mogelijk maakt dat Moerman zoveel aanhang had.

Trefwoorden: Moerman, iatrosofie, homeopathie, de Kok
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Reactie van Renckens
Cees Renckens
Skepter 13.4 (2000) p. 18-19

Renckens antwoordt. Dergelijk lijsten zijn altijd discutabel. Hij is verbaasd dat Verbrugh zo vergoelijkend is ten opzichte van Moerman; De Kok daarentegen was slechts lokaal en korte tijd actief. Verbrughs schets van het verzwijgen van de diagnose kanker is maar maar deels correct.

Trefwoorden: kwakzalverij, Houtsmuller, Essaïdi, Durlinger, Lievegoed, Smalhout, de Kok, Sickesz, commissie Muntendam
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Dokter, mag ik naar een genezer?
Wat huisartsen van alternatieven vinden
Frans Meulenberg
Skepter 13.4 (2000) p. 20-21

Wereldwijd sturen veel huisartsen wel eens een patiënt door naar een alternatief genezers; het varieert wel. In Engeland deed 90% dat, terwijl Duitse huisartsen niets van genezers moeten hebben. Overigens gebeurt dat vaak op aandringen van de patiënt. Sommige onderzoeken fungeren als sluikreclame voor alternatieve genezers.

Trefwoorden: alternatieve geneeswijzen
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Trauma of dissociatie:
Interview met Harald Merckelbach
Han Israëls
Skepter 13.4 (2000) p. 22-23

Algemeen wordt aangenomen dat jeugdtrauma kan leiden tot dissociatie later in het leven. Maar Merckelbach betwijfelt dat. Ten eerste lijkt de neiging tot dissociatie samen te gaan met een rijke fantasie en suggestibiliteit en de mogelijkheid het geheugen te beïnvloeden. In elk geval moet dat beter worden onderzocht. Het blijkt bijvoorbeeld dat vragen naar jeugdtrauma’s vaker bevestigend worden beantwoord naarmate ze vager zijn. Ook scoren holocaustslachtoffers, die met zekerheid zwaar getraumatiseerd zijn, niet hoger op dissociatietests. Bij psychiatrische patiënten kwam een verband tussen dissociatie en jeugdtrauma’s duidelijk naar voren als de patiënten zelf vragenlijsten moesten invullen, maar niet als buitenstaanders naar hun dossiers keken.

Trefwoorden: trauma, dissociatie
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen en satansgeloof

Blikken die prikken
Rupert Sheldrake tart het toeval
John Stins en Jan Willem Nienhuys
Skepter 13.4 (2000) p. 24-26

Rupert Sheldrake gelooft dat je een beetje kunt voelen of iemand naar je zit te staren. Hij verschaft hulp op zijn website om dit te onderzoeken. Maar de kant-en-klare toevalsrijen die hij aanbiedt zijn niet goed. Daarmee kun je – als je het verder ook zo doet als Sheldrake voorstelt – wel 60% correct scoren. Bovendien gebruikt hij een rekenwijze waarbij een paranoïde persoon, iemand die altijd denkt dat er iemand naar hem of haar zit te kijken, 100% correct scoort.

Trefwoorden: staren, statistiek, Sheldrake
Onderwerp: parapsychologie – onderzoek

Gissen in het ganzfeld
Het noodlot van de parapsychologie
Rob Nanninga
Skepter 13.4 (2000) p. 27-29

Charles Honorton (1946-1992) bedacht de zogeheten ganzfeldmethode. Daarbij moet iemand die in een geïsoleerde cabine ligt en zo weinig mogelijk sensorische prikkels krijgt behalve geruis en diffuus rood licht, raden naar welk van vier plaatjes iemand buiten de cabine heeft zitten bekijken. Aanvankelijk gaf dit goede resultaten, maar gaandeweg zakten de uitslagen richting toevalsverwachting, te weten 25% correct.

Trefwoorden: parapsychologie, Rhine, ganzfeld, Honorton, Palmer, Hyman, McDonnell Foundation, Milton, Wiseman, Dalton, Adrian Parker, Wezelman, Gerding
Onderwerp: parapsychologie – onderzoek

Therapeutisch trippen
Het gebruik van LSD in de psychiatrie
Hans van der Ploeg
Skepter 13.4 (2000) p. 30-32

Stephen Snelders schreef een proefschrift (LSD-therapie in Nederland: de experimenteel-psychiatrische benadering van J. Bastiaans, G.W. Arendsen Hein en C.H. van Rhijn , 2000) over het gebruik van LSD in de psychiatrie. Dit wordt in groot detail besproken. De periode waarin LSD gebruikt werd, begon ongeveer in 1956; in 1966 viel LSD onder de Opiumwet, en toen waren er maar twee psychiaters die het toepasten. De nadelige effecten (maandenlange psychotische stoornissen) werden spoedig daarna bekend. In de jaren 1980 had Bastiaans al geen enkele medestander meer, en in 1994 stopte hij helemaal. In 1993 was een vrouw overleden nadat Bastiaans haar een ander hallicunogeen middel, ibogaïne, had toegediend.

Trefwoorden: LSD, psychiatrie, Eibert Meester, Wim Wennekes, Bastiaans
Onderwerp: psychologie – algemeen

Kruidenpolitiek
Emmy Jacobs
Skepter 13.4 (2000) p. 33-35

Aristolochia is een bekend gevaarlijk kruid, en sint-janskruid (hypericum) is ook niet onschuldig. Dat helpt wel tegen depressies maar kan de werking van andere medicijnen storen. De auteur probeerde bij minister en Kamer en IGZ na te gaan of de overheid daar wat aan deed. Kruiden worden gerekend als voedsel en vallen onder Warenwet. Niet IGZ, maar de Keuringsdienst van Waren houdt toezicht. Wat betreft hypericum was bedacht dat kopers van dit spul bij aanschaf een kassakaart moesten krijgen – alsof de modale caissière bij een drogist dat zou weten.
Typisch was de gang van zaken bij aristolochia. Na de mededeling van de Minister van VWS dat aristolochia verboden is in all EU-lidstaten, vond auteur op internet een ‘homeopathisch’ middel dat voor 10 procent bestond uit uitgeperst plantensap van Aristolochia clematitis (NB. = pijpbloem). Het bedrijf bleek inmiddels overgenomen te zijn; het desbetreffende middel was niet meer te bestellen via de apotheek. Een paar maanden later was het bij weer een ander bedrijf in de aanbieding. Na een telefoontje naar VWS was het middel snel verdwenen van de website.

Trefwoorden: hypericum, aristolochia, Warenwet, IGZ, VWS, KAG, KOAG, Keuringsdienst
Onderwerp: gezondheid – kruiden

Zielig
Niko Roorda
Skepter 13.4 (2000) p. 35

Zou de ziel bestaan, en zo ja hoe ging het dan bij de geboorte van de eerste mens met een ziel? En zou je door genetische manipulatie mensen zonder, of dieren mét ziel kunnen kweken?

Trefwoorden: humor
Onderwerp: religie – reïncarnatie

Goddelijke wijsheid en wetenschappelijke kennis
Geerdt Magiels
Skepter 13.4 (2000) p. 36-42

Recensie van vijf boeken uit 2000:
Dava Sobel, De dochter van Galilei: een verhaal over wetenschap, geloof & liefde.
Stephen Jay Gould, God en Darwin: Over de overeenkomst tussen religie en wetenschap.
Niles Eldredge, The Triumph of Evolution and the Failure of Creationism.
A.N. Wilson, De begrafenis van God.
Rik Pinxten, Goddelijke fantasie.

Elk van deze auteurs heeft een eigen visie op de verhouding tussen (christelijke) godsdienst en wetenschap.

Trefwoorden: godsdienst, wetenschap
Onderwerp: religie – christendom

Schoonheid is meetbaar
Frans Meulenberg
Skepter 13.4 (2000) p. 42

Het mooist is wel de gulden snede, de verhouding 1,618 : 1 of 1 : 0,618

Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 13.4 (2000) p. 43

Cor Hoffer, Volksgeloof en religieuze geneeswijze onder moslims in Nederland (2000). Is eigenlijk dissertatie van de auteur.
Michael Shermer, Alex Grobman, Denying History: Who Says the Holocaust Never Happened and Why Do They Say It? (2000). Auteurs gaan ook in op de vraag of geschiedschrijving wel ‘waar’ kan zijn.
Caroline Fraser, God’s Perfect Child: Living and Dying in the Christian Science Church (1999). Niet alleen een biografie van Mary Baker Eddy, maar ook van de gevolgen van haar leer.
Hilary and Steven Rose (red.), Alas, Poor Darwin: Arguments Against Evolutionary Psychology (2000). In deze bundel komen critici aan het woord van de ‘alles zit in de genen’-theorie.
Richard N. Ostling, Joan Ostling, Mormon America: The Power and the Promise (1999). De Mormoonse sekte blijft maar groeien en is nu een onwankelbare zuil onder de Amerikaanse samenleving.
Walter Gratzer, The Undergrowth of Science: Delusion, Self-Deception and Human Frailty (2000). Prima boek waarin alle waanzin netjes bij elkaar staat.
Martin Booth, A Magick Life: A Biography of Aleister Crowley (2000). Crowley (1875-1947) had een tragisch leven en werd in de jaren 1960 beschouwd als voorloper van het hippietijdperk.
William F. Williams, Encyclopedia of pseudoscience (2000). Partijdig, onvolledig, onnauwkeurig en met maar liefst 279,35 gulden veel en veel te duur.

Zin en Onzin (Drie brieven.)
Skepter 13.4 (2000) p. 44-45

Jean Paul van Bendegem bepleit dat je behalve ‘frequentistisch’ kansen ook kunt opvatten als graad van overtuiging, Michiel van Dijk vindt dat Ronald Meester de evolutie niet goed heeft uitgelegd, en J.W. Steketee betoogt uitvoerig dat Meester een methodologisch warhoofd is. Het begint al met de frase ‘onvoorwaardelijk afwijzen’. Uiteraard is iets onvoorwaardelijk doen niet erg redelijk. Op die manier zet hij de afwijzers (van bijvoorbeeld synchroniciteit) als domoren in de hoek nog voor hij hun argumenten heeft gehoord.

Trefwoorden: kanstheorie, synchroniciteit, evolutie
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Het Steiner-rapport (Twee brieven.)
Skepter 13.4 (2000) p. 45-46

Peter Zegers en Walter Heijder discussiëren. Volgens Zegers zijn er vele antisemitische uitspraken te vinden in het werk van Steiner; Heijder merkt op dat hij daar geen voorbeelden van geeft.

Trefwoorden: Steiner, antisemitisme, antroposofie
Onderwerp: religie – antroposofie

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 13.4 (2000) p. 47

De Californische Skeptic 8.2 gaat helemaal over natuurwetenschap versus religie, terwijl Geoffrey Dean in Skeptical Inquirer 24.5 geen astrologen kon interesseren om het zonneteken eens te onderzoeken.