Skepter 18.1 (2005)

Eerste nummer van jaargang 18.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Onverwachte dieren: De passie van de cryptozoölogen door Marcel van Beurden
  Cryptozoölogen hopen nieuwe dieren te ontdekken door verhalen van de plaatselijke bevolking ernstig te nemen. Sommigen onder hen gaan echter voor elk fantastisch gerucht, maar van kleine beestjes moeten ze niks hebben.
  
• Bigfoot leeft! door Rob Nanninga
  In Amerika leeft een nog onbekende primatensoort, Bigfoot of Sasquatch genaamd, die af en toe gezien wordt, tenminste voor wie gelooft dat er ergens een kern van waarheid zit in alle verzonnen verhalen rondom dit harige wezen.
• Wonderen der techniek – Elektrische en magnetische gezondheid door Roland Glaser
  Magnetische hangertjes en idem inlegzolen zijn goede handel maar verder onzin. Hetzelfde geldt voor bioresonantie en pulserende velden. Toch hebben elektrische en magnetische velden wel een plaats in de geneeskunde.
• Ervaringsgerichte magneten – Rekkelijkheid in de psychomotorische therapie door Rob Nanninga
• Bruno houdt vol – De strijd om de Biostabil door Jan Willem Nienhuys
  Santanera verloor processen, en zijn reclame werd afgekeurd. Met een nieuw reclamefilmpje en paginagrote advertenties blijft hij volhouden.
  
• Ratten met wolfskers: Hoge verdunningen in onderzoek door Jan Willem Nienhuys
• Angstig naar Aquarius: Carl Gustav Jung en de UFO-mythe door Stef Ketelaar
  Jung interesseerde zich op zijn oude dag voor UFO’s. Hij zag ze aan voor mandala’s die collectieve angst symboliseerden, een typisch verschijnsel van de Koude Oorlog. Hij was niet zeker of ze echt bestonden.
  
• Een pest voor de mensheid – De oorlogsmisdaden van Eenheid 731 door Jan Willem Nienhuys
  Japanse artsen pleegden op grote schaal vivisectie op Chinezen tussen 1931 en 1945, en voerden bacteriologische oorlog. De Amerikanen lieten ze stiekem allemaal lopen, en gebruikten hun resultaten in Korea.
  
• Voor de glorie van God – Boekbespreking van ‘For the Glory of God’ van Rodney Stark door Rob Nanninga
• Boekbespreking. Gezondheid te koop door Marie Prins
  
• Boekbespreking. Al te naïeve geneeskunde door Dick Zeilstra
• Het spook van Sas van Gent – Notities van Joe Nickell
• Boekbespreking. Radioactiviteit door Frans Sluijter
• In het wilde web: Postacademische tovertherapie door Rob Nanninga
• Skeptische bladen

Samenvattingen

Parariteiten: Aardwarmte
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 4

Volgens voormalig gasfitter Herman Brinkhuizen geeft de zon geen warmte. Helaas wil niemand hem serieus nemen.

Trefwoorden: Brinkhuizen, warmte, graancirkels, broeikaseffect, Golden Ten
Onderwerp: pseudowetenschap

Parariteiten: Waterstof is boem
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 4-5

Een Amerikaanse lobbyist voor de waterstofeconomie (met een doctorstitel bedrijfskunde van een correspondentie-universiteit) meent dat niet waterstof maar verf de oorzaak was van de brand van de Hindenburg in 1937.

Trefwoorden: Hindenburg, waterstof, Bain, Dessler, Robert Park, California Coast University
Onderwerp: pseudowetenschap

Parariteiten: Da Vinci Code
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 5

In 1982, 1989 en 1996 verschenen boeken die vertelden dat Jezus met Maria Magdalena een Frankrijk een gezin gesticht zou hebben, en dat de rijkdom van een pastoor in Rennes-le-Château te danken was aan zijn bezit van dit geheim. De boeken mikten steeds lager, en nu is de Da Vinci Code (2003) van Dan Brown de volgende in de reeks. De in Browns boeken genoemde locaties trekken wel opeens veel meer toeristen.

Trefwoorden: Baigent, Leigh, Lincoln, Saunière, Umberto Eco, Andrews, Schellenbergers, Jezus, Magdalena, Tarcisio Bertone,
Onderwerp: pseudowetenschap – geschiedenis

Parariteiten: Occulte leerstoel
Rob Nanninga
Skepter 18.1 (2005) p. 5

Hans Gerding is benoemd als bijzonder hoogleraar Metafysica in de geest van de Theosofie benoemd door de stichting Proklos. Gerdings inaugurele rede stond vol sterke verhalen.

Trefwoorden: theosofie, hoogleraar, Blavatsky, bijnadoodervaring, Swedenborg, Kant,
Onderwerp: religie – theosofie

Stop de Persen 30 oktober 2004 – 22 december 2004
Stop de Persen 4 januari 2005 – 25 januari 2005
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 6-7

Trefwoorden: Bijbeltest, Eye4Care, hel, Anna Alons, Millecam, Croiset, hervonden incestherinnering, homeopathie, informatieveld, kaasboterham, Golfoorlogsyndroom, Vroon, agnosten, Geelhoed, Onbevlekte Ontvangenis, Hofmans, Vermaning, Hurkmans, ASR-therapie, rode hond, Godbrieven, Verlichtingsfundamentalisten, borstkanker, Stichting Arkana, tsunamifabels, schertsformule, chronische verroeidheid.
Onderwerp: sdp

Onverwachte dieren:
De passie van de cryptozoölogen
Marcel van Beurden
Skepter 18.1 (2005) p. 8-11

Bernard Heuvelmans is sinds 1958 de gangmaker van de cryptozoölogie ofwel verborgendierkunde. Het gaat om dieren waarover mythen bestaan en die ook behoorlijk groot zijn. Er waren wel voorbeelden: het dwergnijlpaard (1840), de okapi (1900), de laaglandgorilla (1847),de berggorilla (1902), de komodovaraan (1912) – allemaal bekend bij plaatselijke bevolkingen voordat ze door westerse biologen ‘ontdekt’ werden. Ook de coelacant (1938) was allang bekend bij de vissers in de Indische Oceaan. Zulke dieren worden nog steeds gevonden: een Vietnamees rund (Vu Quang-os) bijvoorbeeld in 1992, en trouwens nog andere in de oerwouden van Zuidoost-Azië. Maar Bigfoot bleef ongrijpbaar.

Trefwoorden: Loch Ness, Sneeuwman, Heuvelmans, Sanderson, cryptozoölogie, Bigfoot, Yeti, Symbion pandora, Durrell, nijlpaard, okapi, pygmeeën, chimaera, gorilla, komodovaraan, coelacant, Madagascar, Patterson, Napier, walvishaai, plesiosaurus, Pseudoryx nghetingensis, muntjak, Peissel, Lascaux, riwochepaard
Onderwerp: randwetenschap – cryptozoölogie

Bigfoot leeft!
Rob Nanninga
Skepter 18.1 (2005) p. 12-13

De verhalen over Sasquatch komen uit het dorpje Harrison’s Hot Springs in Brits-Columbia, in de jaren 1920. De publiciteit dateert van dertig jaar later. Voetafdrukken en films waren van nog later. De geschiedenis lijkt op aaneenschakelingen van onbetrouwbare waarnemingen, verzinsels en bedrog. In september werd er zelfs een bilafdruk gevonden tijdens een expeditie van een groot onderzoeksteam.

Trefwoorden: Bigfoot, Sasquatch, Harrison’s Hot Springs, John Green, William Roe, René Dahinden, Albert Osman, Jerry Crew, Tom Sleck, Ray Wallace, Patterson, Bob Heironimus, Jan Goodall, Ivan Marx, Jeffrey Meldrum
Onderwerp: randwetenschap – Bigfoot

Wonderen der techniek
Elektrische en magnetische gezondheid
Ronald Glaser
Skepter 18.1 (2005) p. 14-17

Kwakzalverij met magnetisme en elektriciteit is al heel oud (Mesmer, Abrams). Veel apparaten gaan uit van de ruis die men verkrijgt als elektrische metingen sterk versterkt worden. In 1999 was de markt voor magnetische producten wereldwijd vijf miljard dollar. Sommige therapieën zoals TENS hebben nog enige aannemelijkheid, maar het gebruik van pulserende elektromagnetische velden (PEMF) is onzin. Misschien helpt een variant de botgroei. Uiteraard zijn elektrische metingen als EEG, ECG en elektromyogram bonafide en daar profiteren de kwakzalvers van.

Trefwoorden: Rossbach, bioresonantie, radionica, elektrocardiogram, elektro-encefalogram, elektromygram, qi, Reinhold Voll, elektroacuunctuur, Abrams, Mesmer, iontoforese, Hell, magneten, Stephen Barrett, Markoll, nanodeeltjes, TENS, PEMF, botgroei, wondgenezing, warmtebehandeling
Onderwerp: gezondheid – elektriciteit en magnetisme

Ervaringsgerichte magneten
Rekkelijkheid in de psychomotorische therapie
Rob Nanninga
Skepter 18.1 (2005) p. 18-20

Psychomotorische therapie (PMT) is een soort gymnastiek voor psychiatrische patiënten. Monique Hammink is er zelfs op gepromoveerd. Samen met collega-docent aan Hogeschool Windesheim, de arts Marianne Houben, is ze echter ook Nikken-verkoper, en enthousiast over een spiertest die de werkzaamheid van magneetzooltjes zou aantonen. Correct randomiseren en blinderen zegt haar kennelijk niets. Claudia Emck had kritiek (trouwens ook op PMT). Die formuleerde ze ook in het PMT-tijdschrift. Hammink en Houben hebben hun wetenschappelijke bagage overboord gezet en zien Ode aan voor een wetenschappelijk blad.

Trefwoorden: ADHD, mhagneetzooltjes, Nikken, psychomotorische therapie, PMT, Bosscher, Emoto, Hannink, Houben, Emck.
Onderwerp: gezondheid – elektriciteit en magnetisme

Bruno houdt vol
De strijd om de Biostabil
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 21

Bruno Santanera verloor zijn proces tegen Tros Radar. Die had zijn handel in Biostabils (magneethangers) de nek omgedraaid. Ook is zijn reclamefilm waarin hij wetenschappers flapdrollen noemde door de Reclame Code Commissie afgekeurd. Wat zeldzame aarden zijn weet hij nog steeds niet, evenmin als ‘comparitie van partijen’ hem wat zegt.

Trefwoorden: Santanera, Biostabil. Tros Radar, Reclame Code Commissie, RCC, Tel Sell, Quackwatch, zeldzame aarden, Ode, magnetiet
Onderwerp: gezondheid – elektriciteit en magnetisme

Ratten met wolfskers
Hoge verdunningen in onderzoek
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 22-23

Louis Rey deed proeven met bestraling van homeopathisch zwaarwaterijs en vond een of ander effect, waarschijnlijk een verontreiniging, maar volgens hem bewijs dat homeopathie een ding is.

Studente Franziska Schmidt heeft een effect gemeten van hoogverdunde atropine op rattenspieren (spiervezels in een bakje vloeistof). Samen met begeleiders Karen Nieber en Wolfgang Süss schreef ze een stuk, waarvoor de prompt een prijs kregen van een homeopathische fabriek. Een wiskundige, een geofysicus en een chemicus keken ernaar en zagen allerlei statistisch gerommel.
Opvallend is dat in beide gevallen een buitenissige vondst in een lab al wordt aangekondigd als een definitief bewijs.
NB. Skeptiker 18.3 bericht dat het artikel is teruggetrokken en dat ook de voor het artikel toegekende prijs moest worden teruggegeven.

Trefwoorden: Rey, zwaar water, Benveniste, Schmidt, Nieber, Süss, Bruhn, Wielandt, Keck, acetylcholine, atropine, spieren, Blondlot
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Angstig naar Aquarius
Carl Gustav Jung en de UFO-mythe
Stef Ketelaar
Skepter 18.1 (2005) p. 24-29

Vanaf 1946 interesseerde Jung zich voor ufo’s en in 1954 begint hij erover te schrijven. Zijn boek hierover, Ein moderner Mythus, is van 1958. Hij weet niet wat die ufo’s zijn. Waarschijnlijk niet buitenaards en ook een verklaring vanuit de geestelijke gesteldheid van de waarnemers spreekt hem niet aan. Maar door de verwetenschappelijking van het wereldbeeld is er een onstuitbare honger naar het buitengewone. Ook de angst voor de atoombom speelt een rol. In 1958 denkt hij dat de menselijke psyche aan het veranderen is omdat de tijd van Aquarius begint. De massale waarnemingen van ufo’s begeleidt dit proces. Een mythe is bezig te ontstaan en we kunnen dit van dichtbij meemaken. Collectieve angsten stimuleren het opblazen van onbenullige fenomenen tot ufo’s. Als er ook concrete radarbeelden van ufo’s zijn is dat een voorbeeld van synchronisme.
Jung interesseert zich niet voor ufo-complottheorieën of voor het feit dat veel ufo-waarnemers psychisch niet in orde lijken. Jungs theorie is zo esoterisch dat skeptici noch ufo-gelovigen er een touw aan vast kunnen knopen.
Waarom de ufo’s niet in eerdere tijden van internationale spanning gezien werden, en hun aantal niet afnam toen de Koude Oorlog overging in ontspanning, pleit tegen Jungs zienswijze. Jung beweert dat het rationalisme pas in 1945 begon, terwijl hij zelf zegt dat de 20ste eeuw de gouden tijd is voor astrologie. Kortom, Jungs verhaal rammelt aan alle kanten.

Trefwoorden: Jung, ufo, Freud, onbewuste, Weltwoche, mythe, Welles, McCarthy, Keyhoe, projectietheorie, Aquarius, mandala, complot, Jacques Vallée, Brad Steiger, Lindbergh, Koude Oorlog, Hitler, Napoleon, synchroniciteit, H.G. Wells, Lasswitz
Onderwerp: ufo’s – geloof

Een pest voor de mensheid
De oorlogsmisdaden van Eenheid 731
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 30-33

Eenheid 731 was een Japanse instelling in Noordoost China waar onderzoek werd gedaan naar biologische wapens, met levende gevangenen (meest Chinezen) als proefkonijnen. Leider van het programma was de arts Shiro Ishii. Ook allerlei manieren om mensen te vermoorden werden er onderzocht. Het totaal aantal slachtoffers was misschien wel 20.000. Het onderzoek leerde de Japanners hoe ze epidemieën konden veroorzaken; zulke epidemieën kostten tussen een half en een heel miljoen mensen het leven. De daders kregen amnestie van de de Amerikanen in ruil voor hun onderzoeksgegevens – waarmee niets gebeurde. Sommigen kregen na de oorlog topposities in universiteiten en bedrijfsleven.

Trefwoorden: Zhong Ma Fort, Pingfan, Barenblatt, pest, cholera, Doolittle, Shiro Ishii, Koizumi, gifgas, Hirohito, MacArthur, Futali, Kitano, Naito, Mitsubishi, Nicholas Kristof, Endicott, Hagerman
Onderwerp: geschiedenis

Voor de glorie van God
Rob Nanninga
Skepter 18.1 (2005) p. 34-37

Bespreking van For the glory of God: How monotheism led to reformation, science, witch hunts, and the end of slavery (2003) door Rodney Stark. Stark heeft al in eerdere boeken betoogd dat het christendom aanvankelijk kalmpjes aan groeide, nog geen vier procent per jaar, en voornamelijk doordat het vrouwen (NB. en ziekenzorg) hoger aansloeg dan de gewone Romeinen deden. Stark heeft een heel eigen visie op de heksenvervolgingen (neveneffect van religieuze conflicten in gebieden waar de burgerlijke overheid zwak was), de opkomst van de wetenschap (religieuze overtuiging dat de wereld begrijpelijk in elkaar zit), de verlichting (een propagandatruc van 18de-eeuwse atheïsten) en de afschaffing van de slavernij. De eerste verlichters zagen geen probleem in slavernij, en Voltaire was een racist. De eerste acties tegen slavernij werden juist door christenen gedaan, en ook diverse pausen waren tegen.

NB. Maar paus Pius IX tolereerde slavernij, en in 1864, het jaar waarin de VS de slavernij afschafte, publiceerde hij een lijst van wel 80 ‘moderne’ dwalingen, maar daar zat slavernij niet bij, wel de vrijheid van godsdienst. En in 1866 publiceerde hij een stuk waarin hij slavernij als niet strijdig met Gods wetten verklaarde.

Trefwoorden: kindermoord, abortus, Constantijn, Johannes XII, corruptie, monniken, joden, Rijnland, heksen, Francisco Vaca, Friedrich von Spee, Henry More, Newton, Boyle, magie, China, Plato, Aristpteles, Herman Philipse, Voltaire, Ayaan Hirsi Ali, Voltyaire, Aquino, Paulus III, Urbanus VIII
Onderwerp: religie – christendom

Gezondheid te koop
Marie Prins
Skepter 18.1 (2005) p. 38-40

Bespreking van Rob Sijmons: Hapklare gezondheid: Een praktische gids over waarheid en waanzin van gezond eten (2005) en van Simone von Laffert, Monika Schiffer, Vorsicht gesund! Orientierung im Gesundheidsdschungel (2003). Sijmons’ boekje gaat vooral over reclame (toegestane leugens) voor supplementen, afslankzwendel en dergelijke en bevat veel interessants. Het Duitse boek bestrijk ongeveer hetzelfde, maar Sijmonds is vaak verontwaardigd over bedrog terwijl Simone en Monika eerder sarcastisch zijn over lifestylelieden. Beide boekjes besteden te weinig aandacht aan de gevaren van oosterse kruidenmiddelen; die zitten vaak vol met zware metalen (ayurved of stiekeme echte geneesmiddelen.

Trefwoorden: KOAG/KAG, haaienkraakbeen, Q10, Voedsel en Waren Autoriteit, antioxidanten, vitaminen, alcohol, energiedrankjes, Efedra, Wellness, Viagra, Zyban, subutramine, ayurveda
Onderwerp: gezondheid – supplementen

Al te naïeve geneeskunde
Dick Zeilstra
Skepter 18.1 (2005) p. 41-42

Bespreking van Al te naïeve geneeskunde? Materiaal voor de vorming van een oordeel over alternatieve geneeswijzen (2004) door Maud Kips en Hugo Verbrugh. Aan de orde komen acupunctuur, antroposofische geneeskunde, homeopathie, natuurgeneeswijze en paranormle geneeswijze. ‘Door de langdradige uitweidingen, het geaffecteerd taalgebruik … en door het ontbreken van duidelijke stellingnames is het een moeilijk leesbaar boek.’ ‘Een doolhof van anekdotes, kwinkslagen en filosofietjes.’ Recensent beschrijft hoe zijn weerzin toenam bij elke poging te snappen wat de auteurs bedoelen.

Trefwoorden: alternatieve geneeskunde, Renckens
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen – publicaties

Het spook van Sas van Gent
Joe Nickell
Skepter 18.1 (2005) p. 42

Op 10 maart 2005 werd door Joost Knop een geestenfoto gemaakt tijdens een verkenning bij nacht van een spookhuis in Sas van Gent. Waarschijnlijk gewoon de ademwolk van de fotograaf plus ‘lichtbollen’.

Trefwoorden: geesten, foto’s, spookhuis
Onderwerp: paranormale – contact met geesten

Radioactiviteit
Frans Sluijter
Skepter 18.1 (2005) p. 43-44

Bespreking van Adriaan van der Woude en Rob de Meijer, Radioactiviteit (2003). Het boek is onderdeel van de Wetenschappelijke Bibliotheek van Natuurwetenschap en Techniek. Het biedt een goed overzicht, nuttig in een tijd dat er over radioactiviteit veel misverstanden zijn. Hoofdstuk 9 gaat over gebruik van kernenergie en hoofdstuk 10 gaat over ouderdomsbepalingen met radioactiviteit.

Trefwoorden: graancirkels, becquerel, gray, sievert, Tsjernobyl
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Amsterdamse skeptici
Skepter 18.1 (2005) p. 44

De Amsterdamse werkgroep is van start gegaan. Op 2 juni 2005 eerstvolgende bijeenkomst.

Trefwoorden: skeptici, organisatie
Onderwerp: skeptici – organisatie

Pendelprijs (Twee brieven.)
Skepter 18.1 (2005) p. 44

Hugo Verbrugh vindt de toekenning van de pendelprijs aan minister Hoogervorst maar niks, ook al omdat de minister een rapport van de Gezondheidsraad over chronische vermoeidheid naast zich neerlegde. In een naschrift bestrijdt de redactie een van de gemaakte opmerkingen, namelijk dat president George Bush de evolutietheorie zou willen verbieden op universiteiten.

Trefwoorden: pendelprijs, creationisme
Onderwerp: skeptici – publicaties

Deense windmolens (Brief.)
Robert W. Best
Skepter 18.1 (2005) p. 44

Er zijn duizenden Deense windmolens, die samen 20% van de Deense elektriciteit opwekken. Die staan niet allemaal stil (SdP 21 september). Dat was alleen maar zo met 80 in zee geplaatste molens. De websiteversie van SdP is aangepast

Trefwoorden: windmolens
Onderwerp: wetenschap – energievoorziening

Utopische ecologie (Brief.)
Rinke Hoekstra
Skepter 18.1 (2005) p. 45

Reactie op Wybren Verstegens artikel in Skepter 17.4. Op Meadows is veel aan merken, maar dat een exponentiële groei niet vol te houden is, is correct. De milieudruk vertoont waarschijnlijk veeleer een golfbeweging: verbeterde techniek vermindert die druk, totdat het niet meer loont en mensen milieumoe worden. Overigens is Meadows’ pessimisme dat de techniek de nadelige gevolgen van groei niet kan bijhouden net zo ongefundeerd als het tegenovergestelde optimisme.

Trefwoorden: Meadows, milieu, Kuznetz
Onderwerp: wetenschap – milieu

In het wilde web – Postacademische Tovertherapie
Rob Nanninga
Skepter 18.1 (2005) p. 46

Roger Callahan ontwikkelde de Thought Field Therapy (gebaseerd op de Toegepaste Kinesiologie van George Goodheart), Zijn ideeën worden in Nederland in de praktijk gebracht door Hans Cladder. Daniel J. Benor heeft een nog eenvoudiger versie bedacht. Allemaal claimen ze 80 tot 90 procent succes bij de behandeling van psychische en emotionele problemen, zoals watervrees.

Trefwoorden: EMDR, TFT, EFT, BSFF, TAT, TIr, WHEE
Onderwerp: psychologie – algemeen

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.1 (2005) p. 47

In Wonder 4.4 vertelt Wim Betz hoe hij een dag lang in de weer was met een triomfantelijk bericht dat de homeopathie nu eindelijk bewezen was. Belgisch journalisten vragen in zo’n geval niet aan de verspreiders van het bericht om nadere documentatie, maar wenden zich direct tot betrouwbaar geachte wetenschappers.