Een giftige cocktail
Het Brusselse vermageringsschandaal
door Wim Betz
In 1990 – 1991 kreeg een honderdtal vrouwen te horen dat hun nieren vernietigd waren. Ze hadden allen gebruik gemaakt van de diensten van alternatieve dokters die hun een mengsel van Chinese kruiden hadden voorgeschreven om gewicht te verliezen. Eerdaags verschijnen die in Brussel voor de rechter.
Het proces staat al sinds 1993 op de rol. De aangeklaagden zijn artsen, apothekers en importeurs van Chinese kruiden. Als er niet weer uitstel komt, begint het deze zomer. Om de eetlust van hun patiëntes te remmen hadden de artsen onder meer Stephania tetranda en Magnolia officinalis voorgeschreven. Dat zijn geen middelen die zijn aangewezen om gewichtsverlies te bevorderen. Bovendien zat er vaak helemaal geen Stephania (Chinees: fangji) in de afgeleverde kruidenmengsels, maar Aristolochia fangchi. Alle 500 soorten Aristolochia bevatten aristolochiazuur. Dit is zeer giftig voor de nier en bovendien een van de meest kankerverwekkende stoffen die bekend zijn (zie ook Skepter december 1994). De in Nederland en België sporadisch voorkomende Aristolochia clematitis heet pijpbloem (Engels: birthwort), en werd vroeger gebruikt om de bevalling te bespoedigen.
Een paar duizend mensen kregen zulke kruidenpaketten. Bij vijf procent werd de nieren vernietigd. Ze hadden een ongeneeslijke interstitiële fibrosis. Het gevolg was dat hun nieren ophielden hun filterfunctie uit te oefenen. Zoiets leidt tot een snelle toename van ureum in het bloed, wat op zeer korte termijn dodelijk is, tenzij er wordt ingegrepen met dialyses of transplantaties. De eerste nierdialyses startten in 1991. Ongeveer tachtig mensen zijn nog onder behandeling of hebben een niertransplantatie ondergaan. Daarmee hield het niet op. Bij sommigen onder hen werden werd kanker in de urinewegen gevonden, zodat zelfs hun nieuwe nieren verwijderd moesten worden.
Meer van deze diagnoses volgen. Enkele onder hen hebben nu al precancereuze cellen in hun urine, tekens van beginnende kanker. Hoeveel kankergevallen zullen hier nog aan het licht komen? Ongeveer eenderde van deze mensen kreeg ook de diagnose ‘aorta-insufficiëntie’ (een falen van een hartklep) door het gebruik van phen-fen, een mengeling van een chemische en een ‘natuurlijke’ hongerremmer, middelen die nu verboden zijn.
Tralies
Het zal niet eenvoudig voor de rechter zijn om vast te stellen hoeveel schuld de partijen dragen. De dokters hebben kruiden om te vermageren voorgeschreven die niet geïndiceerd waren. De nationale farmaceutische inspectie heeft het product nagelaten te registreren. De importeur heeft het product niet laten registreren, en heeft de wettelijke controles ook niet laten uitvoeren, en heeft zijn klanten doen geloven dat alles in orde was. De apothekers keken ook al niet of de samenstelling in orde was en het product geregistreerd. En allemaal proberen ze de schuld in elkaars schoenen te schuiven.
John A. Beutler, Ph.D., van het Laboratory of Drug Discovery Research & Development, National Cancer Institute, in de VS, schreef mij in juni over de schadelijkheid van Aristolochia, en voegde daar aan toe dat ieder die dit voorschrijft aan mensen achter de tralies moet. In Duitsland zijn alle soorten Aristolochia absoluut verboden als kruidenmiddel, en als homeopathisch middel moet het minstens tot D10 verdund worden (één druppel sap op honderden kubieke meters alcohol). In België is Aristolochia verboden bij MB van 01.04.93 (BS 05.05.93) verlengd bij MB van 17.5.94, 19.5.95, 14.5.96 samen met zeven andere planten, maar Aristolochia mag zelfs niet in homeopathische verdunningen gebruikt worden, de andere zeven wel! Bij KB van 21.11.97 staat het ook op de lijst van verboden planten die niet in of als voedingsmiddel mogen gebruikt worden. In 1994 kon volgens Vrij Nederland dr. Maurice Verhaelen van de Université Libre van Brussel de nierschadelijkheid van pijpbloempoeder nog niet vaststellen, maar die situatie is veranderd. Zowel in de nieren van de zieke vrouwen als in die van proefdieren bleek het DNA een verbinding met aristolochiazuur te hebben aangegaan. Deze genetische schade was permanent. De typische nierbeschadiging van de vrouwen heet nu officieel CHN, Chinese Herbs Nephropathy, en is in een aantal landen geconstateerd. Het is te vrezen dat het in combinatie met andere ‘vermageringsmiddelen’ alleen maar nog schadelijker is. De Chinese handelaren blijven deze giftige plant nog steeds te koop aanbieden via Internet (rum met Aristolochia, goed tegen onder meer katers, griep, verstopping, indigestie, winderigheid, hartkloppingen, menstruatiestoornissen en … gebrek aan eetlust!). Eén aanbieding [gearchiveerde link] vermeldt ‘Stephania Aristolochiae Fangchi Radix’, onder de Chinese naam Fang Ji, productnummer HS443, prijs $4.50 per portie.
Misdienaar
Hoe denken de Belgische beoefenaren van de Chinese kruidkunst hierover? In een lezersbrief van 9 juni 1998 aan de Artsenkrant spreekt Dr. Vangermeersch, ‘Algemene Chinese Geneeskunde, Acupunctuur en Chinese fytotherapie’ zijn walging uit over de onwetenschappelijke manier waarop ik onjuiste informatie zou gebracht hebben over zijn Chinese kruiden. Hij heeft drie argumenten. Het eerste argument is een scheldpartij, waarin ‘misdienaar van de politiek’ nog het vriendelijkst is. Het tweede argument is dat het drama dat een honderdtal vrouwen overkwam niet aan het gebruik van Chinese kruiden te wijten is maar aan de combinatie met andere medicatie. Dit is onjuist. Aristolochia is op zichzelf al giftig. Maar het gezamenlijk oordeel van de Duitse en Belgische overheden, alarmerende berichten uit tal van landen, de uitslagen van verschillende onderzoekingen en de visie van Beutler kunnen natuurlijk niet opwegen tegen de autoriteit van iemand die drie jaar ‘opleiding in de acupunctuur’ heeft gehad in België en ook enkele keren naar China is geweest. Het derde argument van Dr. Vangermeersch is dat hij al jaren Aristolochia gebruikt en nog nooit een probleem gezien heeft. Hij heeft zelf retrospectief veertig van zijn patiënten nagekeken en er was niets aan de hand, dus kan hij rustig verder voorschrijven.
Minister Colla wil onder meer acupuncturisten (met opleiding, dat wel) als de ‘ernstige’ alternatieve genezers bestempelen. Hij vindt dat ze erkend moeten worden (of op zijn minst geregistreerd) en dat ze het monopolie moeten krijgen over hun methode, want de bevolking heeft immers recht op goede kwaliteit alternatieve genezers.
Als deze misdienaar ook iets mag zeggen: er is maar een soort registratie op zijn plaats voor personen die Aristolochia voorschrijven, namelijk op de presentielijst van een gevangenis. Verder zie ik niet in waarom aan kruidenmiddelen niet precies dezelfde zware eisen gesteld worden als aan reguliere middelen, namelijk veiligheid, kwaliteit (zuiverheid en constante samenstelling) en werkzaamheid, alles aangetoond door grondig onderzoek, en gegarandeerd door efficiënte controle.
De WHO (World Health Organization) heeft de ‘doctrine of reasonable certainty’ voorgesteld. Dat betekent dat een middel dat ergens reeds lang gebruikt wordt als redelijk veilig moet beschouwd worden. Deze affaire toont aan dat deze doctrine helemaal niet deugt. Ook het Amerikaanse OAM (Office of Alternative Medicine) en de nieuwe voorstellen van de EU willen deze doctrine overnemen. In China en ook bij ons bestond geen enkel mechanisme om dit soort bijwerkingen op te sporen. Als je er pas enkele weken of maanden later van dood ging had niemand er weet van.
Helaas zijn er rampen nodig voor de politiek tot actie overgaat. Laat deze ramp er ook zo een zijn.
Literatuur
C.A. Bieler e.a. (1997), 32P-post-labelling analysis of DNA adducts formed by aristolochic acid in tissues from patients with Chinese herbs nephropathy, Carcinogenesis vol. 18, p.1063-1067.
H.H. Schmeiser e.a. (1997), Comparison of DNA adduct formation by aristolochic acids in various in vitro activation systems by 32P-post-labelling: evidence for reductive activation by peroxidases. Carcinogenesis vol. 18, p.1055-1062.
T.H. Broschard e.a. (1995), Effect of site-specifically located aristolochic acid DNA adducts on in vitro DNA synthesis by human DNA polymerase alpha. Cancer Lett. vol. 98, p.47-56.
J.L. Vanherweghem (1997), Aristolochia sp and chronic interstitial nephropathies in Indians, Lancet vol. 349, p.9062.
J.M. Pena (1996), Rapidly progressive interstitial renal fibrosis due to a chronic intake of a herb (Aristolochia pistolochia) infusion. Nephrol. Dial. Transplant vol. 11, p.1359-1360.
Noot toegevoegd in januari 2000 voor deze website
Op 16 juli 1999 werd bekend dat 70 slachtoffers met verzekeraar van de betrokken artsen een overeenkomst hadden gesloten, die de verzekeraar ongeveer anderhalf miljard frank kostte. Een gedeelte van het geld gaat naar ziekenfondsen en andere sociale verzekeraars van de slachtoffers. Het bericht in De Morgen hierover meldde dat inmiddels drie slachtoffers zijn overleden, en dat er zeven kanker hadden. De betrokken artsen oefenen hun beroep niet meer uit en ook de importeur van de kruiden had de deuren gesloten.