Koud op het lijf

door Pepijn van Erp – Skepter 30.2 (2017)

Hoe voorkomt een moderne topsporter blessures en spierpijn, en hoe komen gewone mensen van hun artritis, reuma, depressie, slaapproblemen, overgewicht en overgangsklachten af? Met whole-body cryotherapy natuurlijk: daar schijnt iedereen erg van op te knappen. Is dat echt een werkzame behandeling, of gewoon de kwak du jour? Skepter ging op onderzoek uit.

Het is mistig om me heen. En koud, erg koud. Vooral mijn onderarmen beginnen dat een beetje vervelend te vinden en de laatst bijkomende sensatie is dat de huid op mijn borstkas zich lijkt aan te spannen. Hoewel ik slechts mijn ondergoed, sloffen, oorwarmers en dunne handschoenen aan heb om me tegen bevriezing te beschermen, is het nog wel vol te houden. Het hoeft ook nog maar even. De man die mij vanachter een raam in de vriescabine in de gaten houdt, geeft aan dat de laatste dertig seconden zijn ingegaan.

Een minuutje later sta ik, in badjas gehuld, mezelf weer wat warm te springen op een trampoline, terwijl ik uitkijk over het veld van het Amsterdamse Olympisch Stadion. Naast mij springt ook Bastiaan Swager op en neer. Met hem stelde ik me zojuist bloot aan -110 graden Celsius in een cabine in het Freezlab. Voor mij was het de eerste keer, maar Swager is het wel gewend. Hij is hier namelijk de bedrijfsleider en ondergaat zelf bijna dagelijks zo’n koudesessie. Met hem heb ik ook afgesproken voor een interview.

Kun jij uitleggen waar wij net in hebben gestaan?
Je hebt net gestaan in een cabine voor whole-body cryotherapy, het is een apparaat afkomstig uit Duitsland. Daar wordt het in ziekenhuizen gebruikt, in kuuroorden, speciale reumaklinieken, maar ook veel in de topsportwereld. Het is in Duitsland volledig gecertificeerd als medisch apparaat.

Het bestaat eigenlijk uit twee cabines, maar er zijn ook versies met drie cabines. Bij ons kom je eerst 20 seconden in de cabine op -60 graden en daarna stap je door naar de cabine die op -110 graden staat ingesteld. Daar blijf je dan maximaal 2 minuten en 40 seconden in.

Er zijn ook andere soorten cryosauna’s, waarbij je hoofd boven een soort vat uit blijft steken en waarin stikstof voor de koeling zorgt. Wat zijn de verschillen met dit systeem?
Het grootste verschil is dat dit echt een behandeling is voor je hele lijf, dus ook je bovenlijf en hoofd worden afgekoeld. Het is gebleken dat ongeveer dertig procent van je koudereceptoren in je nek zitten. De stikstof in die cryo-sauna is zwaarder dan lucht en zakt dus naar beneden. Als je erin staat, voel je eerst wel een stoot koude lucht naar boven komen, maar het zakt al snel naar beneden. De koudeprikkel die je hier over je hele lijft voelt, heb je met zo’n cryo-sauna vooral op je benen en kuiten.

Ik heb die cryo-sauna zelf wel geprobeerd vanwege RSI-klachten, maar ik merkte bijna geen verschil, omdat je er met je handen en je hoofd boven moet blijven en je dus ook nauwelijks je bovenlichaam afkoelt. De verschillen zijn ook duidelijk zichtbaar op thermogrammen die gemaakt zijn na behandelingen in deze verschillende apparaten.

Hoe werkt het precies? Die lucht is heel koud, maar hoe krijg je dat voor elkaar?
Dat gebeurt met compressoren. In verschillende stadia wordt de lucht daarmee afgekoeld, het is koude geperste lucht. Er komt dus geen stikstof aan te pas. Er staat een grote condensor op het dak, die de warmte afvoert.

In die andere cryo-sauna’s wordt wel stikstof gebruikt, wat ook risico’s met zich meebrengt. In de Verenigde Staten is iemand overleden die in haar eentje gebruik maakte van zo’n cabine en waarschijnlijk bukte om een gevallen mobiele telefoon op te rapen en toen bewusteloos is geraakt. Dat was voor ons ook een reden om voor het systeem met gekoelde lucht te kiezen, het werkt niet alleen over het hele lichaam, maar het is ook veiliger.

Je voelt jezelf heel duidelijk koud worden als je in de cabine staat, maar hoe koud wordt het eigenlijk?
We kunnen dat wel meten met zo’n laserthermometer. Direct als je uit de cabine komt is de huidtemperatuur bij mannen ongeveer 5 graden, bij vrouwen gaat het soms wel naar het nulpunt toe. Maar je ziet ook dat als je er uitkomt, je huid binnen een paar seconden weer opwarmt.

Hoe diep dringt die afkoeling dan door?
Niet heel diep, maar een paar millimeter koelt echt af. Die afkoelende huid geeft dan een prikkel aan de rest van je lichaam om in actie te komen tegen de kou. Het is ooit ontwikkeld in Japan voor de behandeling van reumapatiënten. Dat klinkt tegenstrijdig omdat bij reuma meestal wordt afgeraden om de kou in te gaan, maar dat is omdat kou meestal gepaard gaat met vochtige lucht. Maar deze droge kou die niet heel diep doordringt, blijkt juist effectief in het bestrijden van pijn bij reuma.

Hoe liep jij tegen deze whole-body cryotherapy aan?
Eigenlijk via een goede vriend die jarenlang op hoog niveau heeft gekickbokst en altijd bezig is om aan zijn gezondheid te werken, onder andere door het zoeken naar methodes om sneller van blessures te herstellen. Zelf had ik veel last van RSI en was op zoek naar iets om de pijnklachten daardoor te kunnen beheersen.

We kwamen dit tegen op video’s van vechtsporters in Amerika die het gebruiken om te herstellen na zware trainingen. Toen we het zelf wilden proberen, bleek het nog nergens in Nederland mogelijk en we hebben het daarom zelf voor het eerst geprobeerd in Duitsland. We waren meteen wel enthousiast, maar om ons er zelf van te overtuigen dat het een goed idee zou zijn om het in Nederland te introduceren hebben we in Oostenrijk ook nog een hele kuur gedaan van vijf dagen, waarbij je dagelijks twee, soms drie keer in de cabine gaat. Daarna waren we nog enthousiaster en zijn we gaan kijken hoe we er verder zakelijk mee aan de slag konden gaan en daar is uiteindelijk Freezlab uit voortgekomen.

Je bent dan de eerste die in Nederland dit apparaat wil gaan exploiteren. Hoe loopt zoiets? Kun je zo’n ding zomaar ergens kopen?
In Duitsland zit een fabrikant die deze apparaten bijvoorbeeld aan het Franse sportinstituut heeft geleverd, bij Roland Garros staat er een. Ze leveren ook aan topvoetbalclubs als Bayern München en AC Milan, en aan diverse basketbalclubs uit de NBA. Toen we gingen zoeken naar een veilige manier om het met koude lucht te doen, kwamen we al snel bij hen uit. Eigenlijk vonden we het ook maar vreemd dat het in Duitsland al jarenlang in ziekenhuizen en kuuroorden wordt gebruikt, en dat er in Nederland nog geen stond.

Ons leek het van het begin af heel interessant en mooi om het ook te kunnen aanbieden aan mensen met pijnklachten en niet alleen aan sporters. In het buitenland is het vaak veel prijziger, voor die cryo-sauna zie je wel dat ze negentig dollar vragen voor een sessie. Maar wij wilden het voor iedereen bereikbaar houden. Daarom zijn bij ons de prijzen voor een individuele sessie al vrij laag, maar met introductieabonnement kun je voor een laag bedrag gedurende een maand ook onbeperkt komen. Op die manier kunnen we het laagdrempelig aanbieden aan mensen die er mogelijk echt baat bij hebben, want dat weet je vaak pas na een kuur van een paar weken.

Ging dat makkelijk, zo’n apparaat naar Nederland halen? Of is dat een heel traject met allerlei instanties die er iets over willen zeggen?
Die instanties waren niet zo’n probleem, maar we hadden wel bouwtechnische en praktische problemen te overbruggen. Ten eerste was het apparaat veel te zwaar voor de constructie hier, van het Olympisch Stadion uit 1928. Dus er moest van alles aangepast worden. Maar omdat we geen medische instelling zijn, viel het wel mee met het aantal instanties dat zich ermee zou kunnen bemoeien. Er is wel getest op veiligheid van de koelinstallatie en dergelijke. Maar de leverancier is een gecertificeerd medisch bedrijf in Duitsland, dus met de Europese regels heb je dan ook meteen het meeste geregeld voor in Nederland.

Wij pretenderen ook geen medici te zijn. Iedereen die bij ons komt moet zelf een vragenlijst invullen waarbij mogelijke contra-indicaties naar voren komen. Voor de zekerheid meten wij vooraf ook altijd de bloeddruk en bij twijfel is het gewoon ‘niet doen’. Ga dan eerst langs bij een huisarts of specialist.

Wat is nu het publiek dat jullie trekken?
Toch wel veel sporters als klant, amateur en professioneel. Veel topsporters die ons zelf benaderen. We hebben nu bijvoorbeeld veel hockeydames, ook uit het Nederlands elftal, het nationale basketbalteam, het nationale damessquashteam. Ook veel mensen die voor zichzelf veel trainen. Het wordt steeds normaler om erg veel te sporten en die mensen zoeken iets om sneller en prettiger te herstellen.

Maar ook heel veel, zeg maar, normale mensen met klachten. Met pijn, met hormonale klachten, vrouwen in de overgang, mensen met slaapproblemen, reumapatiënten. Soms lopen ze al bij de fysiotherapeut of chiropractor. Vaak mensen die zeggen dat ze alles al geprobeerd hebben om van pijn af te komen. Of die het zat zijn om continu nieuwe medicatie voorgeschreven te krijgen en willen kijken of ze hun lichaam zonder medicijnen op een meer natuurlijke manier aan het werk kunnen krijgen.

Zo hadden we een vrouw die heftige overgangsklachten had en bijvoorbeeld ’s nachts regelmatig haar bed moest verschonen omdat ze zoveel zweette. De huisarts kwam niet veel verder dan het voorschrijven van de pil of andere hormonen. Maar dat voelde niet goed. Zij is hier toen een week geweest en ze vertelde dat het overmatig zweten helemaal gestopt was. Dat soort dingen, dat is gewoon prachtig om te zien.

Maar er komen hier ook steeds meer zakenmensen met stress in hun lijf om even een moment te ontspannen en zich weer lekker op te laden met nieuwe energie.

Je stelt nadrukkelijk dat jullie geen medische instantie zijn, maar op jullie website staat wel een waslijst met gezondheidsproblemen waarvoor whole-body cryotherapy eventueel goed zou kunnen zijn. Onder het kopje ‘Health’ staan er wetenschappelijke artikelen ter ondersteuning, maar bij ‘Wellness’ kom ik termen tegen als ‘detoxen’ en ‘immuunsysteem op scherp zetten’ waarvan ik vermoed dat de lezer van Skepter meteen jeuk krijgt. Hoe moet ik dat zien?
Nou, ‘detoxen’ hoeft niet iets geks te zijn. Als je veel water drinkt help je ook het lichaamseigen ontgiftingsproces. Dus in mijn optiek hoeft dat niet iets heel zweverigs te zijn. En ‘immuunsysteem op scherp zetten’? Tja, kijk, we krijgen hier mensen die zeggen dat ze normaal gesproken in de winter heel vaak ziek zijn en nu constateren dat ze deze hele winter fit zijn gebleven. Het immuunsysteem komt natuurlijk wel in actie, want je lichaam ziet die kou als een bedreigende situatie. Dus ik zie het niet als zweverig, maar ik kan me voorstellen dat anderen er iets anders tegenaan kijken. Je ondersteunt wel je lichaam om in actie te komen.

Die lijst met wetenschappelijke studies vond ik wel interessant, hoe komen jullie daaraan? Wordt dat vanuit de leverancier in Duitsland meegeleverd of zoeken jullie dat zelf uit?
We hebben gezocht naar wat we maar konden vinden over de effecten van toepassing van koude en dat hebben we allemaal op de website geplaatst. Ook dingen die helemaal niet zo overtuigend positief zijn. We willen graag weergeven wat er nu bekend is, geen dingen gaan roepen die niet waar zijn of waar we niet achter staan, maar in alle eerlijkheid communiceren: ‘Dit is wat het is’. En kom vooral zelf ervaren of het wat voor je is.

Het zou mooi zijn als er nog veel meer wetenschappelijk onderzoek naar gedaan zou kunnen worden. We leggen ook contact met verschillende overkoepelende organisaties, als de reumavereniging, het brandwondencentrum en de psoriasisvereniging. Om ze gewoon te vertellen, dat we het graag openstellen voor mensen die er mogelijk baat bij hebben, kosteloos, om zo onderzoek te doen. Ons uiteindelijke doel is om mensen te helpen, dus als er meer duidelijkheid komt over hoe en voor wie dit werkt is dat beter voor iedereen, denk ik.

Het viel me inderdaad op dat er nog maar weinig echt goed onderzoek beschikbaar is. Veel losse onderzoekjes met lage aantal deelnemers en niet altijd even goed opgezet. Dus weinig overtuigend bewijs dat het heel goed werkt, maar ook weinig bewijs om het af te doen als iets dat helemaal niet werkt.
Ja, dat klopt vooral voor de toepassing in de sportwereld. Bij reuma en bij multipele sclerose blijkt het wel erg goed te werken. Daar is meer bewijs voor. Dat mensen echt vermindering van pijn hebben, meer energie. Ook bij depressie en angst. Maar het zijn vaak onderzoeken bij nog maar relatief kleine groepen. Het zou daarom mooi zijn als grotere instanties zich er mee bezig willen gaan houden. Wij hebben ook al wel met het AMC en het VUMC contact gehad, en met het LUMC, omdat ze daar al bezig zijn met onderzoek naar wit en bruin vet. Maar we hebben er tot dusver eigenlijk geen reactie op gekregen, terwijl wij zoiets juist graag zouden faciliteren voor grotere testgroepen, met dubbelblinde studies, wat dan ook, om meer duidelijkheid te krijgen.

Ook voor de toepassing bij sporters lijkt er weinig duidelijkheid te zijn, terwijl je zou denken dat dat niet aan geldgebrek voor onderzoek kan liggen. Er gaan immers kapitalen om in de topsport. Er worden plausibele effecten genoemd maar die werken anders op verschillende momenten na het sporten. En dan is het volgens de literatuur nog niet bekend wat dan het optimale moment zou zijn, direct na het sporten of bijvoorbeeld pas na een uur rust. Dat verbaast me als zoveel topsporters het al gebruiken.
Nou, bij AC Milan bijvoorbeeld, waar ze zo’n apparaat op de club hebben staan, daar zullen ze echt niet zomaar wat doen. Ze hebben daar een heel groot medisch centrum om hun sporters optimaal te begeleiden. Maar wat ze daar aan kennis hebben opgedaan, zullen ze ook niet zomaar publiceren natuurlijk.

Het kan dus goed zijn dat er wel meer bekend is, maar dat die kennis niet openlijk wordt gedeeld?
Ja, dat vertelde een cardioloog ons ook. Ze doen bij die clubs hun eigen onderzoek, maar publiceren dat niet omdat ze beter willen zijn dan de rest. Ze stoppen er veel geld in en dat doen ze niet als ze er zelf niet in zouden geloven. Maar ja, veel hierover is voor ons dus niet bekend.

Dat maakt een goed oordeel wel lastig op dit moment. Als je de reviews leest, zie je in de conclusies dat er nog te weinig goed onderzoek is op dit gebied die bijvoorbeeld de claims op websites van aanbieders zouden rechtvaardigen.
Het feit dat heel veel topsporters bij ons komen vanaf het begin dat we opengingen, en blijven komen, zegt volgens mij toch wel heel veel. We zien in de praktijk hoe goed ze zich erbij voelen en dat het helpt. We hebben het hier over olympisch sprinters, schaatsers, CrossFit-kampioenen, mensen die echt intensief met hun lichaam bezig zijn en die zeggen dat ze merken dat het echt werkt. Of mensen met blessures. Laatst was hier een profvoetballer met blessures in beide knieën. IJsbaden geprobeerd, fysio, werkte allemaal niet. Hij was nogal sceptisch toen hij hier kwam, de eerste keer merkte hij nog weinig verschil met die ijsbaden waaraan hij wel gewend was. Maar na zes keer in het apparaat in twee dagen waren zijn blessures weg en die zijn ook niet meer teruggekomen. Dat soort dingen zien wij in de praktijk. Dan kun je wel zeggen dat er weinig onderzoek beschikbaar is dat laat zien dat het werkt, maar als die mensen wel blijven komen in de praktijk en er heel tevreden over zijn? Maar het werkt ook weer niet voor alles en iedereen, het is niet de magische pil die alles en iedereen geneest.

Bij koudetherapie denk je in Nederland ook aan Wim Hof, de ‘IJsman’. Die zoekt ook de wetenschap op — Geert Buijze van het AMC was bij een expeditie van Hof naar de Kilimanjaro. Zijn er contacten met de wetenschappers die met hem hebben samengewerkt?
Geert Buijze is hier ook geweest, met zijn hele onderzoeksteam dat de Cool Challenge had opgezet. Die waren ook wel enthousiast. Uit hun onderzoek naar het koud douchen kwam naar voren dat daarmee 29 procent minder ziekteverzuim was.

Ik heb naar die onderzoeksresultaten gekeken. Deelnemers hadden zichzelf aangemeld, dus het is al wat lastiger om het goed te interpreteren. Die 29 procent kwam volgens mij neer op een halve dag minder ziekteverzuim per kwartaal. Maar veel van de 3000 deelnemers waren wel enthousiast. In hoeverre zou bij whole-body cryotherapy ook de bijzondere ervaring een rol spelen? Het is ook spannend, een apparaat op -110 graden! Maakt de ambiance ook wat uit?
Ik denk dat het zeker meespeelt. Uiteindelijk is wetenschappelijk ook bewezen dat de geest heel veel doet. Met het placebo-effect kun je soms wel vijftig procent van het effect van een behandeling verklaren. Dus dat kan ook veel doen. Naast het feit dat we zien dat het fysiologisch veel doet, want ook mensen die er zonder veel verwachting aan beginnen, ervaren vaak een enorme verlichting van hun pijnklachten. Maar onze kennis over zelfhelend vermogen staat eigenlijk nog in de kinderschoenen. Daar is nog veel meer in te behalen.

Een temperatuur van -110 graden klinkt heel extreem. Zou het ook werken als je het bijvoorbeeld met -20 zou doen, maar dan wat langer? Maakt die temperatuur echt zoveel uit? Is -80 ook goed genoeg?
Die vermindering van pijn blijkt echt pas vanaf temperaturen lager dan -100 graden op te treden. Dan geef je die survival-prikkel aan je lijf en heb je het maximale effect. Maar veel mensen die koud douchen voelen zich daar ook al beter bij, dat is natuurlijk ook prima. Iedereen moet vooral doen waar hij of zij zich het beste bij voelt. Het is niet zo dat we iedereen hier maar willen hebben om centjes te verdienen. Houden jullie nog structureel bij wat de ervaringen van klanten zijn? We denken wel na over een app waarmee mensen hun ervaringen kunnen bijhouden, bijvoorbeeld de diepte van hun slaap. Maar dat is er dus nog niet.

Hoe ervaren de meeste mensen de kou? Ik vond het zelf nogal meevallen, maar ik ben ook niet supermager. Maakt het veel uit hoe dik of dun je bent?
Magere mensen vinden het vaak wel heftiger inderdaad. Je vetpercentage speelt wel mee. Maar voor veel mensen speelt de spanning van de eerste keer een grotere rol. Het is ergens ook wel logisch dat het uitmaakt hoeveel vet je op je lichaam hebt. Veel van die topsporters zitten wel heel strak in het vel, maar die zijn dan wel weer gewend om stevig af te zien. Die zie je ook in die ijsbaden zitten en daar moet ik zelf niet aan denken, lijkt me echt veel heftiger. Ja, wat dat betreft zijn deze cabines een stuk aangenamer. En ook praktischer. Je hoeft je badkuip niet met ijsblokjes te vullen, je kan er droog in en droog uit.

Ik zie vandaag terwijl wij hier zitten nogal wat klanten binnenlopen en even later weer vertrekken na een sessie. De zaken lopen goed?
Er komen wel redelijk wat mensen, dat is erg fijn. Het is wel een grote investering geweest om überhaupt te beginnen en we moeten nog maar zien of het op deze manier ook blijft lopen. De investeerders hebben ons gesteund omdat ze er echt in zijn gaan geloven na een persoonlijk goede ervaring met het apparaat bij behandeling van blessures. Het is voor hen niet een investering die direct zoveel mogelijk moet opbrengen.

Het loopt goed, maar omdat we ervoor gekozen hebben de prijs zo laag mogelijk te houden om het breed te kunnen aanbieden, is het dus duidelijk niet opgezet als een geldmachine, maar meer als iets om wat goeds te kunnen doen.

Uit: Skepter 30.2 (2017)