Skepter 28.1 (2015)

Eerste nummer van jaargang 28, uitgekomen op 25 augustus 2015

Beknopte inhoud

• Essentiële suikers – Een klap van de suikermolen door Dirk Koppenaal
  Suiker heeft een slechte naam, maar er zijn ook mensen die vinden dat we juist meer suiker moeten eten: hun ‘essentiële suikers’.
  
• ‘Wetenschappers maken het soms alleen maar erger’ door Hans van Maanen
  Is het gezag van de wetenschap tanende? En is dat iets waarover we ons zorgen moeten maken? Socioloog Peter Achterberg ziet de voordelen.
  
• Bestaat de hot hand dan toch? door Jan Willem Nienhuys
  Basketballers geloven sterk in het verschijnsel van de ‘hot hand’: als iemand succes heeft bij achtereenvolgende doelpogingen, neemt de waarschijnlijkheid toe dat een volgende doelpoging ook succes heeft. Twee economen bedachten een nieuwe verklaring voor dit geloof.
  
• Mediwiet, de nieuwe kruidengeneeskunde door Hans van Maanen
  Als medicinale cannabis een nieuw geneesmiddel van de farmaceutische industrie was, zou het vast niet worden toegelaten tot de markt. Het wetenschappelijk bewijs dat het werkt, voorzover aanwezig, is verbijsterend pover — en dat zegt ook iets over de wetenschap.
  
• Een antenne voor goud – De fantastische claims van Voldemars Belakovs door Mario Tamboer
  Een Letse ‘hoogleraar’ klopt goedgelovige investeerders goud uit de zak met een magnetron en een paar startkabels.
  
• Ditjes en datjes de aarde voorbij door Maarten Koller
  Op 6 juni 2015 bezocht een skeptisch team het bastion der Nederlandse gekkies: Earth & beyond. Een ‘informatief evenement over onze aarde, de veranderingen op de aarde en bewustzijn’ met 43 stands, 31 lezingen, en honderden bezoekers.
  
• Melk – De zes grootste mythes door Rob Ramaker
  Over het gezonde drankje dat we ooit als vanzelfsprekend op school kregen, doen inmiddels de meest angstaanjagende verhalen de ronde. Het veroorzaakt eczeem, puistjes en reuma, en het vergroot — uiteraard — de kans op kanker. Skepter houdt de zes grootste rondzwervende melkmythes tegen het licht.
  
• De verdronken alien en zijn Mars-cavia door Dirk Koppenaal
• Ayahuasca, een hippe magische drank vol therapeutische pretenties door Agnes Tieben
  Het hallucinogene drankje ayahuasca mag zich in steeds bredere belangstelling verheugen. Ook psychologen tonen zich weer geïnteresseerd.
  
• De godin van de waarheid door Jan Willem Nienhuys
  Over de Encyclopédie van Diderot en d’Alembert, waarvan in 1751 het eerste deel uitkwam.
  
• Bergop, bergaf met The Iceman – De Wim Hof methode door Pepijn van Erp
  Hordes mensen beginnen de dag met een koude douche, bekende Nederlanders stappen in opblaasbadjes gevuld met ijswater en er wordt massaal gehyperventileerd in goed bekeken
  talkshows. ‘Iceman’ Wim Hof is niet meer weg te slaan uit de media — niet alleen in Nederland, maar ook in verre oorden brengt hij zijn boodschap.
  
• Boeken
• Brieven
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

Een klap van de suikermolen
Dirk Koppenaal
Skepter 28.1 (2014) p. 4-9

Er zijn heel veel verschillende enkelvoudige suikers (koolhydraten). De bekendste is glucose. Gewone suiker is een disaccharide bestaande uit glucose en fructose. Een klein dozijn (8, 10 of 11 al naar gelang het geraadpleegde handboek) komen het vaakst voor. Ze kunnen allemaal door het lichaam gemaakt worden, vandaar dat de naam ‘essentiële suikers’ voor een specifieke groep van acht misleidend is. Supplementen met die essentiële suikers zijn dubbel overbodig: ze zijn niet nodig, en bovendien doorgaans in een onverteerbare vezelvorm. Apostel van de essentiële suikers is tandarts Geiske de Ruig. Suikersupplementen worden geleverd door de firma Mannatech uit Texas, geleid door Sam Caster, die al ervaring had met de verkoop van nepartikelen. Mannatech grossiert in misleidende reclame en buit het feit dat er in de VS voor supplementen geen regels zijn ten volle uit.

Trefwoorden: suiker, glucose, galactose, mannose, glucosamine, vitamine, xylose, Manntech, Geiske de Ruig, Sam Caster, Electrocat, Ambrotose, Carrington Laboratories, Ronald Schnaar, Robert Murray, MannaRelief
Onderwerp: gezondheid – voeding

‘Wetenschappers maken het soms alleen maar erger’
Hans van Maanen
Skepter 28.1 (2014) p. 10-13

Peter Achterberg is nieuw benoemd hoogleraar in Tilburg, Hij bestudeert hoeveel vertrouwen mensen in de wetenschap hebben. Vertrouwen in de wetenschap is er wel, maar veel minder in de wetenschappers, vooral bij laagopgeleiden. Het maakt deel uit van hun maatschappelijk onbehagen. Men gaat dan wetenschappertje spelen: zelf ‘onderzoek’ doen.

Trefwoorden: hoogopgeleiden, Dick Houtman, laagopgeleiden, anomie, intuïtie, aspartaam, vaccinatie
Onderwerp: wetenschap – communicatie

Bestaat de hot hand dan toch?
Jan Willem Nienhuys
Skepter 28.1 (2014) p. 14-15

Als een speler bij basketbal misgooit bij een doelpoging, zal hij iets voorzichtiger zijn bij een volgende poging. Daardoor gaat de kans dan te scoren iets omhoog, zo blijkt uit analyse van honderdduizenden vrije worpen. De gewone basketballer gelooft dat na een succesvolle worp de kans op nog een succes aanzienlijk stijgt. De twee economen Joshua Millar en Adam Sanjuro denken dat ze weten door welke statistische illusie dit geloof ontstaat. De ‘rekenkundige kans’ wordt volgens Millar en Sanjuro door verkeerde berekening onderschat, waardoor de feitelijke kans hoger lijkt, en dus van een ‘hot hand’ sprake is. Het is nogal speculatief, en er zijn ook meer psychologische verklaringen voor de ‘hot hand illusie’.

Trefwoorden: basketbal, hot hand, kansrekening
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Mediwiet
de nieuwe kruidengeneeskunde
Hans van Maanen
Skepter 28.1 (2014) p. 16-20

Cannabis voor medicinaal gebruik wordt aanbevolen voor pijn, misselijkheid en spiertrekkingen en vele andere klachten. Kosten bij de apotheek: ruim 5 euro per dag. Penny Whiting van de groep van Jos Kleijnen in Maastricht publiceerde in juni een systematic review. Begonnen werd met 23.754 onderzoeken, waarvan er maar 79 bruikbare overbleven na een eerste schifting. Daarvan was er maar één als goed te betitelen. Maar het gemeten verschil tussen verum en placebo was niet significant. Het oordeel ‘ik ben vooruitgegaan’ was wel beter in de cannabis groep, vergeleken met de placebogroep (60% tegen 46%). Vele (75 van de 79) van de studies hadden een hoog biasrisico, bijvoorbeeld door de hoge uitval. Al met al een bedroevende oogst. De bijwerkingen zijn niet gering en variëren van duizeligheid tot psychiatrische stoornissen en leverproblemen.

Trefwoorden: mediwiet, cannabis, glaucoom, Gilles de la Tourette, dronabiol, THC, cannabidiol, CBD, nabilone, Whiting, Kleijnen, bias, uitval, blindering, pijn, misselijkheid, depressie
Onderwerp: gezondheid – kruiden

Een antenne voor goud
De fantastische claims van Voldemars Belakovs
Mario Tamboer
Skepter 28.1 (2014) p. 21-25

Voldemars Belakovs uit Letland is een fantast die, als het over zijn uitvindingen gaat, geen drie zinnen kan uitbrengen zonder de een of andere onzinnige bewering erin. Op zijn cv is het enige geloofwaardige dat hij tijdens de vervulling van zijn dienstplicht (1968-1971) een technische opleiding heeft gekregen om te kunnen functioneren aan boord van een kernonderzeeër. Van kernfysica lijkt hij minder te weten dan een willekeurige scholier. Hij komt echter door zijn overvloedig gebruik van technische termen betrouwbaar over op niet-technici. Eén argeloze investeerder raakte alles wat hij had – enkele tonnen – kwijt. Belakovs beweert een toestel te hebben waarmee hij metalen als goud (uit mijnafval) en koper (uit vervuilde grond) kan verwijderen. Het bestaat uit een accu, een flinke generator, gelijkrichters en een magnetron en buizen met staalwol. Een proef mislukte jammerlijk.

Trefwoorden: Belakovs, NASA, Lebedev Institute, Boeing, octrooi, zwaar water, tritium, koude kernfusie, actinium, CERN
Onderwerp: pseudowetenschap

Ditjes en datjes de aarde voorbij
Maarten Koller
Skepter 28.1 (2014) p. 26-27

Op 6 januari 2015 was er in de jaarbeurs de expositie Earth and Beyond, met 46 stands (elk met een eigen werkelijkheid), 31 idem lezingen en honderden bezoekers, onder wie een skeptisch team. Omnec Onec van de planeet Venus kon helaas niet komen wegens gezondheidsproblemen. Hoe heerlijk is het om dit soort ideeën te hebben zonder dat het nodig is dat men opgenomen wordt.

Trefwoorden: Jaco Elken, Anja Schäfer, Venus, Maggie Tahalele, René van den Brink
Onderwerp: wetenschapreligie – New Age

Melk
Rob Ramaker
Skepter 28.1 (2014) p. 28-33

Melk de witte sloper door de Canadese journaliste Alissa Hamilton is in het nieuws. Het boek bevat veel onzin. Dat koemelk voor kalfjes is en ‘dus’ niet geschikt voor mensen is een voorbeeld. Hoe staat het met allergie? Van de 1000 baby’s zijn er hooguit 30 allergisch voor koemelk maar die groeien daar doorgaans overheen. Als ze volwassen zijn, zijn het er nog maar 3. Daarnaast komt ook lactose-intolerantie voor. Hoe zit het met de kans op kanker? Van 1000 niet melk drinkende mannen krijgen er 9 darmkanker, en 90 prostaatkanker; in een even grote groep melkdrinkers zijn de cijfers 8 en 100; voor sterfte aan prostaatkanker is er geen verschil. Dan zou melk drinken ijzertekort veroorzaken, ten eerste omdat men dan minder ijzerhoudende voeding binnenkrijgt, en ten tweede omdat melk de ijzeropname remt. Bij twee glazen melk tussendoor is er echter geen enkel probleem voor peuters en kleuters. Bij een Zweeds onderzoek uit 2014 bleken melk drinkende vrouwen een tweemaal zo grote kans op botbreuken te hebben. Dit effect was bij mannen afwezig, en een overzichtsstudie uit 2011 had niets van dien aard gevonden. Ten slotte, gezond eten zonder zuivel kan best, miljarden Aziaten doen het, maar waarom zou je? Zuivelmijders moeten veel extra moeite doen om gezond te eten en met name genoeg calcium te consumeren.

Trefwoorden: melk, Hamilton, kanker, allergie, bloedarmoede, osteoporose, Walter Willett, calcium
Onderwerp: gezondheid – voeding

De verdronken alien en zijn Mars-cavia
Dirk Koppenaal
Skepter 28.1 (2014) p. 34-35

Op Marsfoto’s zien amateurs allerlei dieren, maar de auteur ontdekte op een zelfgemaakte onderwaterfoto die hij tijdens een duikvakantie genomen had, zelfs een verdronken alien.

Trefwoorden: Mars, Marsgezicht, Schiaparelli, Lowell, NASA, Escher
Onderwerp: randwetenschap – Marsgezicht

Ayahuasca
Een hippe magische drank vol therapeutische pretenties
Agnes Tieben
Skepter 28.1 (2014) p. 36-41

Ayahuasca is een brouwsel waarin één plant een hallucinogeen middel levert en een andere plant een stofje (een MAO-remmer) dat de afbraak van dat middel remt. In Brazilië zijn diverse religies die ayahuasca gebruiken, de grootste is Santo Daime, gesticht in 1930, en met vestigingen in Den Haag en Amsterdam, die het legaal mogen gebruiken.
Ongelukken na inname van de drank worden weggewuifd door de voorstanders. Onderzoek naar de effecten van de drank wordt ook door gelovigen gedaan. Het zal therapeutisch wel niet geschikt zijn, net als indertijd LSD-therapie.

Trefwoorden: ayahuasca, Psychotria viridis, Banisteriopsis caapim Villavicencio, Richard Schultes, LSD, hallucinaties, Santo Daime Raimundo Iriney Serra, Danny Diskin, Ben de Loenen, Lars Faber, Paul de Blot, Tex Gunning, ibogaïne, ICEERS, Dennis McKenna, rawfood, Terence McKenna, Rafael dos Santos, Anja Loizaga-Velder, Marc Blainey, sjamaan. Geraldine Fijneman
Onderwerp: gezondheid – kruiden

De godin van de waarheid
Jan Willem Nienhuys
Skepter 28.1 (2014) p. 42-43

De voorplaat van de Encyclopédie van Diderot en D’Alembert (1751-1772) werd in 1764 ontworpen en acht jaar later als gravure gepubliceerd. Er spreekt een groot optimisme uit en een groot vertrouwen in de Wetenschap. Exact midden in de plaat staat een luchtpomp, in die tijd een hoogstandje van techniek, terwijl de Wetenschap van toen niet het flauwste benul had van wat lucht eigenlijk was.

Trefwoorden: Encyclopédie, Diderot, D’Alembert, Ephatim Chambers
Onderwerp: geschiedenis – wetenschap

Bergop, bergaf met The Iceman
Pepijn van Erp
Skepter 28.1 (2014) p. 44-48

Wim Hof (‘The Iceman’) schreef samen met Koen de Jong Koud kunstje. In het boek komen ook ademhalingstechnieken aan de orde, met veel aandacht voor de kwakzalver Buteyko. Hofs methode houdt een soort hyperventileren in, precies het tegenovergestelde van Buteyko, die immers hyperventileren voor de oorzaak van tal van ziekten aanziet.
Onderzoeker Peter Pickkers van het Radboud UMC toonde aan dat beoefenaren van de methode Hof hun afweersysteem kunnen remmen. Waarschijnlijk is dat doordat Hofs ademhalingstechniek de adrenalineproductie opvoert. Pickkers heeft echter expliciet gezegd dat patiënten met reuma, multiple sclerose en kanker geen baat hebben bij de methodes van Hof.
Het boek bevat ook onzin, bijvoorbeeld dat het lichaam elektrisch geaard wordt door blootsvoets lopen. Een groot bezwaar tegen Hof is dat hij patiënten met kanker valse hoop geeft. Hij trekt ook allerlei kwakzalvers aan als een magneet.

Trefwoorden: Hof, Servan-Schreiber, Buteyko, Stans van der Poel, Pickkers, Kox, zuurgraad, Pierre Capel, aarden, Pauw en Witteman, Lataster en Pollux, Kilimanjaro
Onderwerp: gezondheid – natuurgeneeswijze

Reis door het brein
Hans van Maanen
Skepter 28.1 (2014) p. 49

Korte bespreking van Kees Brunia, Het brein van farao tot fMRI (2014). Na bijna 500 pagina’s heeft Brunia precies verteld wat de nieuwsgierige lezer moet weten.

Trefwoorden: hersenen, ethiek, filosofie
Onderwerp: wetenschap – biologie

Spelen op het strand
Dirk Koppenaal
Skepter 28.1 (2014) p. 49

Korte bespreking van Michael Brooks, At the edge of uncertainty: 11 discoveries taking science by surprise (2014). Misschien hebben kakkerlakken ook wel een bewustzijn, en had Lamarck toch wel een beetje gelijk en misschien is het universum een kwantumcomputer en de tijd een illusie.

Trefwoorden: wetenschap, bewustzijn, Lamarck, hongerwinter, kosmologie
Onderwerp: randwetenschap – algemeen

Weg met dat idee!
Jan Willem Nienhuys
Skepter 28.1 (2014) p. 49-50

Korte bespreking van John Brockman (red.) Wetenschappelijk onkruid: 179 hardnekkige ideeën die vooruitgang blokkeren (2015). De meeste bijdragen staan op een blog. De schrijver die het begrip significantie wil afschaffen blijkt niet te weten wat de p-waarde eigenlijk is.

Trefwoorden: Planck, Ostwald, entropie, Seife, linkerbrein, Paul Davies
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Liegende mediums
Jan Willem Nienhuys
Skepter 28.1 (2014) p. 50

Korte bespreking van de roman Twee werelden (2014) van Chris Winter. De hoofdpersoon is een medium, dat ontdekt dat het allemaal bedrog is en hij wordt op de leeftijd van 22 sjamaan in Zuid-Sulawesi. Met een geromantiseerde visie op de door mediums gevreesde macht van Skepsis en Skepp.

Trefwoorden: mediums, spiritisme, roman
Onderwerp: paranormale – mediums

Cabbolet (slot) (Brief.)
Gustaaf C. Cornelis
Skepter 28.1 (2014) p. 50

De auteur (hoogleraar aan de VU Brussel en de Universiteit Antwerpen) verdedigt Nienhuys tegen de aanval van Cabbolet in Skepter 27.2

Trefwoorden: Cabbolet, Ruud Abma, Nienhuys
Onderwerp: wetenschap – demarcatie

Ondertussen op Kloptdatwel.nl
Skepter 28.1 (2014) p. 51

Coen Vermeeren heeft Richard Gage uitgenodigd om ouwe weerlegde koek over de aanslagen van 11 september 2001 nog maar weer eens op te lepelen op het Studium Generale te Delft. Op de Nationale Wetenschapsagenda kan iedereen vragen stellen. Dat resulteerde in 12.000 inzendingen, onder meer of Skepsis door Big Pharma wordt gefinancierd. Op het Alzheimercongres sprak beroepskletskous Deepak Chopra. Renckens signaleert twee nieuwe modeziekten: pilotenziekte en ACNES.

Trefwoorden: Vermeeren, Gage, 9/11 Truth, Deeepak Chopra, Rudy Tanzi, Martin van Rijn, Wetenschapsagenda, Renckens, modeziekten, pilotenziekte, ACNES
Onderwerp: skeptici – publicaties

Skepsis-congres Expert gezocht (Aankondiging.)
Skepter 28.1 (2014) p. 52

Aankondiging van Skepsiscongres op 31 oktober 2015 met Christopher French, Martijn van Calmthout, Harro Maas, Frans van Lunteren en goochelaar Ron Mollien.

Trefwoorden: congres, skepsis
Onderwerp: skeptici – congress