Reisziekte aan banden
De zomervakantie staat voor de deur en miljoenen Nederlanders reizen weer af naar hun vakantiebestemming. Die tocht is niet voor iedereen een lolletje, vooral de kinderen kunnen er flink ziek van worden.
door Dirk Koppenaal – Skepter 23.2 (2010)
VOOR de meeste mensen zijn symptomen van reisziekte bekend: een algemeen gevoel van onwel zijn, zweten, bleekheid, slaperigheid, overvloedige speekselproductie, vertraagde hartslag; allemaal voorlopers van misselijkheid en braken. Kinderen zijn gevoeliger dan volwassenen, maar ook huisdieren, zoals honden en katten kunnen er last van hebben. Baby’s hebben er helemaal geen last van, konijnen trouwens ook niet. [1,3]
Reisziekte is maar een raar fenomeen. Kinderen die uren kunnen schommelen, zijn soms bij het kleinste autoritje al beroerd en ziek. De oorzaak van reisziekte lijkt te liggen in een ritmische desoriëntatie: het evenwichtsorgaan en de ogen werken telkens even niet goed samen om de positie van het lichaam te bepalen. Een desoriëntatiefrequentie van een- tot driemaal per tien seconden heeft het maximale effect en verticale bewegingen hebben weer meer invloed dan horizontale. Waarom de ene persoon meer gevoelig is dan de ander is niet helemaal duidelijk, maar er zijn aanwijzingen dat wanneer positiewijzigingen sneller worden waargenomen, men minder gevoelig is. [3]
Bijna niemand stelt de vraag waarom reisziekte misselijkheid veroorzaakt. Aangezien het een hele sterke reflex is en niet alleen mensen maar ook veel zoogdieren er last van hebben, wordt wel verondersteld dat reisziekte een evolutionair mechanisme is om de positie van een lichaam en de motoriek te verbeteren. [1] Vergelijkbaar met pijn geven neurale systemen een negatief signaal af om het lichaam op fouten te wijzen. De belangrijkste structuren die bij dit terugkoppelmechanisme betrokken zijn, liggen in de hersenstam. [2,3]
De helpende band
Al tientallen jaren bestaan er pilletjes die goed tegen reisziekte helpen. Een algemene klacht is dat ze slaperigheid veroorzaken. Het lijkt haast ideaal, op reis met suffende, klachtvrije kinderen op de achterbank, maar veel ouders kiezen er terecht voor om het medicijngebruik voor zichzelf en hun kinderen tot een minimum te beperken.
Al sinds 1990 brengt het merk Sea-Band polsbandjes in de handel die tegen zeeziekte zouden helpen. [9] Sinds een aantal jaren zijn er ook tal van andere merken, wordt er flink geadverteerd en schrijven populaire bladen regelmatig over de wonderbandjes. De bandjes die om beide polsen gedragen moeten worden, kosten als setje ongeveer tien euro. Ze geven niet alleen verlichting bij reisziekte, maar ook bij misselijkheid als gevolg van zwangerschap of chemotherapie. De bandjes zouden werken door middel van acupressuur, waarbij een zachte constante druk wordt uitgeoefend op het ‘Nei Guan’ (P6) drukpunt. Dit acupunt is goed te vinden wanneer men een vuist balt, het ligt dan in het kuiltje van de twee middelste pezen van de pols. De polsbandjes gaan vergezeld met een handleiding die precies aangeeft hoe men ze om moet doen. De banden zijn elastisch en het is dan ook onduidelijk hoe je voorkomt dat ze verschuiven. De meeste handleidingen geven aan dat beide polsen gestimuleerd moeten worden, maar als men de BioBand gebruikt is er plots maar één bandje nodig. [7]
Er zijn aanwijzingen dat acupunctuur via drukpunt P6 een remedie tegen misselijkheid en braken is. [5] Voorstanders zien hierin een bewijs voor het hele concept van acupunctuur, maar zo simpel ligt het niet. Het P6-drukpunt ligt namelijk op de hartmeridiaan (Shou Shao Yin), terwijl de maag beïnvloed zou worden door de maagmeridiaan, (Zu Yang Ming). Het zou dus logischer zijn een drukpunt van de maagmeridiaan te gebruiken, door bijvoorbeeld met een enkelbandje het ST41 drukpunt (Jie Xi) te stimuleren of door met knellende schoenen op het drukpunt ST45 (Li Dui) te duwen. Gelukkig hebben acupuncturisten een goede uitleg: door in P6 te prikken harmoniseert qi via de hartmeridiaan en langs divergerende kanalen en luo-vaten de maag. Zo geredeneerd, maakt het natuurlijk niet uit waar je prikt of drukt.
Naast de gangbare theorie van de meridianen wordt ook wel geopperd dat acupunctuur via bestaande fysiologische systemen zou werken, een onderwerp dat ik eerder heb besproken. [4]
Als het maar werkt
Voor de meeste gebruikers zal het er niet toe doen hoe het polsbandje werkt, als het maar werkt. Op diverse forums variëren de reacties, de een is laaiend enthousiast, de ander merkt niets. Wat vertrouwen geeft dat het polsbandje wel werkt, is dat ook de apotheek de bandjes verkoopt. Volgens de DirectApotheek is uit onderzoek gebleken dat de polsbandjes bij reisziekte in 87% van de gevallen de misselijkheid voorkomt en in elk geval sterk vermindert. [8] Men verwijst hierbij waarschijnlijk klakkeloos door naar de informatie van de fabrikant, want de enige echte wetenschappelijke studie (van Miller en Muth) die uitgevoerd is naar het effect van de bandje op reisziekte, liet geen verschil met de controlegroep zien. [9, 6] In dit onderzoek werd reisziekte nagebootst door de slachtoffers 20 minuten in een soort draaimolen te plaatsen. Men testte getrainde en ongetrainde personen, en bandjes gebaseerd op acupressuur of elektrostimulatie. Uit het onderzoek bleek ook dat geen van de proefpersonen de acupressuurbandjes correct om de pols deed, hiervoor waren aanvullende instructies nodig.
Sea-Band meldt vol trots dat de band in Europa is geregistreerd als een Klasse 1 Medisch Hulpmiddel. Overigens betekent dit niet veel meer dan dat het om een product gaat met een laag risico en zonder interactie met het menselijk lichaam. De producent stelt zelf vast dat het medisch hulpmiddel aan de essentiële eisen voldoet en moet de technische documentatie, waaruit blijkt dat het product aan de eisen voldoet, ter beschikking houden van de overheid. De fabrikant verwijst naar drie zeer gedateerde artikelen, waarin niet-geblindeerd onderzoek werd uitgevoerd naar postoperatieve misselijkheid.
Toen de kritische hoogleraar complementaire geneeskunde Edzard Ernst vorig jaar op het VtdK-symposium vertelde dat uit zijn onderzoek bleek dat sommige vormen van acupunctuur wel effect hebben, kreeg hij een storm van kritiek over zich heen van de prominente leden van de vereniging. Terecht hield Ernst voet bij stuk: zijn resultaten waren significant en klopten met publicaties door de Cochrane Collaboration, een onafhankelijk instituut waar veel wetenschappers deel van uitmaken en dat op basis van wetenschappelijk bewijs prangende vragen in de geneeskunde tracht te beantwoorden. [5]
Voor Ernst geldt dat de correcte acupunctuurstudies onderzoeken zijn waarbij men met naalden in het drukpunt prikt en met nepnaalden op het acupunt drukt. Dus feitelijk laten die studies juist zien dat acupressuur, de controle dus, niet werkt. Vreemd genoeg maakt niemand zich hier druk over. Hoe dan ook, bij P6-stimulatie is er wel verschil tussen acupunctuur en sham-acupunctuur, maar er is geen verschil tussen invasieve en niet invasieve acupunctuurstimulatie. [5] Opgemerkt moet worden dat het Cochrane review slechts een beperkt aantal studies met de polsband includeerde. Sommige onderzoeken waren gedateerd en ondanks de opgestelde criteria niet dubbelblind. Het onderzoek van Miller was niet meegenomen. Bij niet-dubbelblinde studies valt niet uit te sluiten dat patiënten voelen dat het drukpunt verkeerd geplaatst is of ontbreekt. In de meeste studies met placebogroepen scoorden de proefpersonen met een bandje beter dan diegenen die geen bandje om hadden.
Volgens het Cochrane review zijn de uitkomsten consistent, maar analyse van vijftien artikelen, afkomstig uit een steekproef in de medische database PubMed door op ‘acupressure wrist bands’ te zoeken, bevestigt die conclusie niet; zes studies waren negatief, zes onderzoeken waren positief, en drie groepen rapporteerden positieve, maar ook ‘vreemde’ negatieve resultaten.
Alternatieven
Naast de polsbandjes zijn er nog enkele alternatieve methoden om reisziekte te bestrijden. Natuurlijk zijn er in elke drogist homeopathische middeltjes te koop. Travelin van VSM is een combinatie van Cocculus indicus, Ipecacuanha, Nux vomica, Petroleum, en Tabacum, maar vooral melksuiker. De klassieke homeopaat zal slechts een van deze ingrediënten geven, maar dan wel het best passende met de juiste verdunningsfactor.
Wat wel schijnt te werken en wel actieve bestandsdelen bevat, is gember. Wie niet dol is op verse gember kan ook capsules proberen. Hoe gember precies werkt, is onduidelijk maar het zou serotoninereceptoren in de hersenen en ingewanden remmen. Ook gecontroleerd en regelmatig ademhalen zou misselijkheid verminderen. Waarschijnlijk berust dit op een reflexmechanisme dat voorkomt dat braken en ademhalen tegelijk plaatsvinden. [3]
Naast deze methoden zijn er tal van andere goede tips die reisziekte verminderen: rij rustig, eet en drink normaal, zorg voor frisse lucht, probeer naar een ver object te kijken en blijf kalm.
Aan de claims van polsbandjes mag zeker getwijfeld worden. Het Cochrane review is t.a.v. P6-acupressuur niet zo degelijk als men zou verwachten. Er zijn verschillende manieren om misselijk te worden en omdat onduidelijk is hoe P6-acupunctuur werkt, is het niet zeker dat het alle klachten kan verlichten. Doordat het plaatsen van de bandjes moeilijker blijkt te zijn dan gedacht en ze makkelijk verschuiven, zal men vooral afhankelijk zijn van het placebo-effect. Kortom, als u vol vertrouwen bent en dit stukje niet hebt gelezen, zouden de polsbandjes kunnen werken.
Bronnen
1. Bowins, B. (2010). Motion sickness: A negative reinforcement model. Brain Res Bull, 81, 7-11.
2. Cuomo-Granston, A en PD Drummond (2010). Migraine and motion sickness: What is the link? Prog Neurobiol, 91, 300-312.
3. Goldinga, JF en MA Gresty (2005). Motion sickness. Curr Opin Neurol, 18, 29-34.
4. Koppenaal, D (2007). Onzichtbare meridianen. Skepter, 20(1), 27-31.
5. Lee, A en LT Fan (2009). Stimulation of the wrist acupuncture point P6 for preventing postoperative nausea and vomiting. Cochrane Database Syst Rev, 15, 1-123.
6. Miller, KE en ER Muth (2004). Efficacy of acupressure and acustimulation bands for the prevention of motion sickness. Aviat Space Environ Med, 75, 227–234.
7. www.biobands.com
8. www.directapotheek.nl/productdetails.asp?ID=230267
9. www.sea-band.nl
