Sinds Leon Festinger de term ‘cognitieve dissonantie’ introduceerde, is het een veelgebruikt begrip geworden: van het ongemakkelijke gevoel na een dure aankoop tot de woede van klimaatontkenners. Toch bestaan er veel misverstanden over. Wat is cognitieve dissonantie wel, en wat niet?
Cognitieve dissonantie treedt op wanneer er een conflict ontstaat tussen onze overtuigingen en ons gedrag. Bijvoorbeeld, wanneer je een zwerver negeert terwijl je jezelf ziet als een behulpzaam persoon, probeer je dit conflict op te lossen door jezelf gerust te stellen dat je al aan goede doelen doneert.
In het dagelijks leven komen we constant situaties tegen die dissonantie veroorzaken. Denk aan katholieke aflaten of het compenseren van je CO2-voetafdruk. De term ‘cognitieve dissonantie’ wordt dan ook breed toegepast, wat soms leidt tot inflatie van het begrip.
Suzanne Weusten, journalist en psycholoog gaat in haar artikel in de Skepter van januari 2024 uitgebreid in op het fenomeen ‘cognitieve dissonantie’.
Echte cognitieve dissonantie gaat om een intern conflict dat we proberen op te lossen door ons gedrag aan te passen of te rechtvaardigen. Dit principe is ook toepasbaar op emoties, zoals schuld en schaamte. Zonder dissonantie zouden we ons ook niet zo bewust zouden worden van tegenstrijdigheden.
Leon Festinger’s onderzoek naar een sekte die een wereldramp voorspelde, toonde aan dat mensen vaak hun overtuigingen aanpassen om dissonantie te verminderen. Zijn experimenten lieten zien dat dissonantie een krachtige drijfveer kan zijn voor gedragsverandering, zelfs meer dan externe beloningen.
Cognitieve dissonantie heeft dan ook niet alleen een negatieve bijklank. Dissonantie kan functioneel en positief zijn, omdat het ons aanzet tot actie en helpt om effectief te handelen bij tegenslagen.
Zo bleek bij verzoeningstrajecten, zoals na het Troubles-conflict in Noord-Ierland, dat cognitieve dissonantie een rol speelde in het veranderen van houdingen en het bevorderen van verzoening. Hoewel dissonantie soms leidt tot ontkenning van feiten, heeft het een belangrijke rol in ons vermogen om met tegenstrijdigheden om te gaan en positieve veranderingen te realiseren.
Lees hier het hele artikel.