Naarmate Harry Houdini beroemder werd, trad zijn vrouw Bess verder op de achtergrond. Ze is meer waard dan een levensbeschrijving vol aangedikte dan wel verzonnen verhalen.
door Agnes Tieben – Skepter 35.3 (2022)
HET leven van Bess en Harry Houdini spreekt tot de verbeelding: hun ontmoeting in 1894 op Coney Island, waar ze beiden als variétéartiest werkten; de beginjaren van hun huwelijk, waarin ze een avontuurlijk maar onzeker bestaan leidden; het uiteindelijke succes van Harry als ontsnappingskunstenaar; hun strijd tegen het spiritisme, en Harry’s onverwachte dood op 52-jarige leeftijd. Geen wonder dat er heel wat films, boeken, toneelstukken, musicals en zelfs opera’s aan hun levens gewijd zijn — maar altijd met Harry in de hoofdrol. Over Bess is slechts een zwaar gefictionaliseerde roman verschenen — Mrs. Houdini, van Victoria Kelly uit 2017 — die het niet altijd even nauw neemt met de feiten.
Beatrice Rhaner werd op 23 januari 1876 geboren in Brooklyn, waar ze opgroeide in een groot Duitstalig immigrantengezin. Haar vader overleed jong, 43 jaar oud, vlak voor haar elfde verjaardag.
Toen ze zestien was, ging ze de showbizz in. Eerst werkte ze een tijdje als naaister bij een rondreizend circus, maar daar wist ze al snel ander werk te regelen. Ze sloot zich aan bij de song and dance act van twee meisjes die zich The Floral Sisters noemden. In de zomer van 1894 trad het trio op Coney Island op.
De achttienjarige Bess werd er verliefd op de negentienjarige Ehrich Weiss, een kleine gespierde goochelaar, die onder de naam Harry Houdini optrad met zijn jongere broer Dash. Op 22 juni 1894, niet lang nadat ze elkaar hadden leren kennen, trouwden Harry en Bess en vanaf dat moment gingen ze samen het podium op als The Houdinis. Dash ging alleen verder en werd eveneens befaamd als goochelaar.
Bess kwam uit een streng katholieke familie, waar de showbusiness werd beschouwd als duivels. Het huwelijk van Bess met de joodse Harry (zijn vader was rabbi) vond haar moeder onacceptabel, en ze weigerde jarenlang ieder contact. Dat veranderde pas toen Harry en Bess succes kregen en rijk werden.
Metamorfose
Na de zomer trok het jonge artiestenduo naar het zuiden. Hun belangrijkste nummer, ‘Metamorfose’, speelde zich af rond een kist waarin ze op mysterieuze wijze binnen enkele seconden van plaats verwisselden. Met de tengere Bess, die nog geen vijftig kilo woog, verliep de act veel soepeler dan voorheen met Dash, die groot van stuk was.
Het ging zo: Harry liet zich geboeid in een dichtgeknoopte zak in de kist stoppen, Bess sloot de kist af met hangsloten en touwen en trok er een gordijn voor. Ze instrueerde het publiek goed op te letten — nadat ze drie keer in haar handen had geklapt, ging het gordijn open en bleken Bess en Harry tot ieders verbazing van plaats verwisseld: Harry stond bevrijd naast de kist en Bess zat geboeid in de zak in de kist.
Bierhuizen
Ze traden op waar ze maar konden, meestal in bierhuizen en kleine theaters, de dime museums. In ruil voor een schamel inkomen gaven ze er tussen de negen en veertien voorstellingen per dag. Even leek het erop dat hun carrière een vlucht nam toen ze een contract kregen bij een New Yorks vaudeville-theater, maar dat bleek van korte duur.
Het jaar daarop sloten ze zich aan bij een rondreizend circus. Bess zorgde voor zang en dans en trad op als clowntje, Harry deed naast goocheltrucs ook acrobatiek en was niet te beroerd om als gekooide en vlees verscheurende wildeman te verschijnen.
Nog steeds was er soms zo weinig werk dat ze overwogen het artiestenbestaan op te geven. Harry bleef echter zoeken naar manieren om de shows interessanter te maken. Zo kocht hij in het goochelcircuit een handboeiennummer, om bij de Metamorfose handboeien in plaats van touw te gebruiken. Hij begon het publiek uit te dagen zelf boeien mee te nemen waaruit hij zich zou bevrijden. En hij bedacht telkens nieuwe publiciteitsstunts. Bij aankomst in een nieuwe stad daagde hij de politie uit hem geboeid op te sluiten om dan vervolgens binnen de kortste keren te ontsnappen.
Boeienkoning
In januari 1899 haalde hij er de voorpagina van de Chicago Journal mee. Het is onzeker of het daardoor kwam, maar kort daarop werd hij opgemerkt door Martin Beck, als vaudeville-tycoon altijd op zoek naar nieuw talent. Hij raadde Houdini aan zich op zijn ontsnappingskunsten te concentreren en zorgde voor een tournee langs alle bekende theaters in het land. In anderhalf jaar was Harry’s reputatie als boeienkoning gevestigd.
Voor Bess veranderde er veel. Het publiek kwam nu voor Harry, niet voor haar. Haar act verdween uit het programma en haar naam van de affiches. Het zou haar eigen idee zijn geweest, ze had Harry verzekerd dat ze het niet erg vond. Ze ging wel altijd mee op tournee, tenzij ze ziek was, wat, door haar zwakke gezondheid, nogal eens voorkwam. Ze werkte op de achtergrond volop mee in het Houdini-bedrijf, ze naaide kostuums, zorgde dat haar nogal verstrooide man netjes voor de dag kwam en hielp met regelen en plannen maken. Wel ging ze nog regelmatig het podium op met de Metamorfose — het bleef tot in lengte van dagen een geliefd nummer.
Europa
Op advies van Beck gingen de Houdini’s in 1900 op tournee door Europa. De reis zou zes maanden duren, het werd uiteindelijk vier en een half jaar. Toen ze ten slotte terugkeerden naar Amerika, waren ze rijk en beroemd en konden ze een kast van een huis kopen in Harlem.
Maar terwijl de Houdini’s de show stalen in Europa, was in de Verenigde Staten een wildgroei ontstaan van handcuff kings, die graag een graantje wilden meepikken. Houdini bestreed de concurrenten te vuur en te zwaard. Mede daardoor ging hij steeds extremere uitdagingen aan en werden zijn publiciteitsstunts steeds spectaculairder.
Bess ging zelden meer mee naar dergelijke evenementen, het gaf haar te veel stress. Ze bleef liever thuis om een boek te lezen en het huishouden en de vele logés te verzorgen.
Bess en Harry behoorden inmiddels tot de internationale elite van de showbusiness, een vrij nieuw fenomeen, dat in de tweede helft van de negentiende eeuw was ontstaan. Ze gingen om met bekende schrijvers, artiesten, filmsterren en acteurs als Sarah Bernhardt, Gloria Swanson en Buster Keaton.
Van 1900 tot aan Harry’s dood in 1926 reisden ze per veerboot voortdurend heen en weer tussen Amerika en Europa, en eenmaal bezochten ze Australië.
Brieven en briefjes
Thuis zorgde Bess behalve voor Harry voor hun talloze huisdieren — de honden, konijnen, duiven en de papegaai. Allebei hadden ze graag kinderen gewild, maar die kwamen er niet. Vanaf de bovenverdieping van hun huis, waar hij leefde in zijn bibliotheek, schreef Harry dagelijks lange brieven aan Bess, die op de benedenverdieping woonde. In sommige daarvan voert hij een imaginaire zoon op, die president van Amerika zou worden.
Op een dergelijke creatieve manier gingen ze ook met hun huwelijk om. In een interview in 1928 blikte Bess daarop terug. Ze vertelde hoe Harry soms per telefoon een afspraakje met haar maakte om ergens te gaan eten en ze dan deden alsof ze elkaar niet kenden. Ze konden het spel de hele avond volhouden.
In een dagboeknotitie op Bess’ verjaardag schreef Harry: ‘Ze is 44, ze ziet eruit en ze doet alsof ze 24 is’. Hij hield van haar kookkunsten en zorgzaamheid: mevrouw Houdini die roept ‘Jongeman, je lunch is klaar!’ was voor hem het toppunt van comfort. En hij kon op haar rekenen: ‘Bij al mijn ruzies — als ze vond dat ik gelijk had, stond ze achter me en hielp ze mee de messen te slijpen.’
Hij gaf haar eindeloos bloemen en cadeaubonnen (Bess was dol op winkelen) en verstopte overal in huis lieve briefjes die Bess dan moest vinden. Ze bewaarde ze allemaal. ‘Hij betoonde me de grootste liefde die je je kunt voorstellen,’ zei ze later. Van Bess is opmerkelijk genoeg uit de periode met Harry maar een enkele brief bewaard gebleven, en het is onbekend of ze een dagboek bijhield.
Spiritisme
Zowel Harry als Bess waren gefascineerd door het idee van contact met overledenen. Bekend is hun vriendschap met Arthur Conan Doyle, geestelijk vader van Sherlock Holmes. Doyle was actief pleitbezorger van het spiritisme en zijn vrouw, Jean, noemde zichzelf medium.
De vriendschap bekoelde na een seance waarin Jean contact zou hebben gehad met de overleden moeder van Houdini. De Houdini’s hadden alle reden vals spel te vermoeden: Jean had eerder op de dag Bess uitgebreid laten vertellen over haar schoonmoeder, en de geest van Harry’s moeder had, volgens Jean, bij binnenkomst een kruis geslagen…
Maar al bestreden de Houdini’s malafide spiritisten, ze sloten niet op voorhand uit dat contact met overledenen mogelijk was. Ze stelden zelfs een soort code op die ze konden gebruiken als verificatie voor het geval een van beiden uit het hiernamaals contact met de achtergeblevene zou willen opnemen.
Nadat Houdini op 31 oktober 1926 was overleden door een gescheurde blindedarm, loofde Bess tienduizend dollar uit voor een ieder die de code van haar en haar echtgenoot kon breken. Ze organiseerde elk jaar een grote seance op Harry’s sterfdag om te zien of haar man aan de ketenen van de dood kon ontsnappen. De seances, waaraan vrienden en collega’s van Harry deelnamen, zorgden voor publiciteit en hielden de naam van Houdini levend.
Na tien jaar zonder bericht van Harry hield Bess het voor gezien — ‘Tien jaar is genoeg om op welke man dan ook te wachten,’ zei ze later — en doofde ze de kaars die ze al die jaren naast zijn portret had laten branden. De Amerikaanse goochelgemeenschap zette de ‘Houdini-seances’ voort.
Zware tijden
Bess had na Harry’s overlijden moeite haar leven weer op te pakken. Financieel ging het haar niet voor de wind, ze rookte en dronk te veel en werd lastiggevallen door spiritisten en journalisten.
Begin 1928 werd ze in het nauw gebracht door het medium Arthur Ford, die claimde dat hij van Houdini de geheime code had doorgekregen. Wat er precies gebeurd is, blijft onduidelijk — sommige bronnen zeggen dat Arthur Conan Doyle de kwade genius achter het geheel was — maar Ford wilde dat Bess zou erkennen dat hij inderdaad de code gekraakt had. Bess was in slechte doen — ze was nog diep in de rouw, was lelijk gevallen en half delirant van de medicijnen na een zelfmoordpoging een paar dagen eerder — en tekende zijn verklaring. Binnen een dag kwam het hele zaakje aan het licht: Ford maakte zich uit de voeten, het voorval knaagde aan Bess de rest van haar leven.
Bij de beurscrash van oktober 1929 verloor ze, net als vele anderen, bijna al haar geld. Toch opende ze in 1930 een theehuis, ‘Mrs. Harry Houdini’s Rendezvous’, dat al snel een verzamelplaats werd voor goochelaars en illusionisten. Ze kon het economisch tij echter niet keren en belandde in een zware depressie.
Hollywood
Pas nadat ze in 1934 de illusionist Edward Saint had ontmoet, slaagde ze erin haar leven weer op de rails te krijgen. Ze verhuisden naar Hollywood, waar ze onvermoeibaar werkten om Houdini’s naam hoog te houden. Saint hoopte op voldoende belangstelling voor een film over het leven van Houdini, maar dat project kreeg hij niet van de grond. Er was geen interesse voor een goochelaar die al tien jaar dood was.
Bess kreeg wel een rolletje in Religious Racketeers. Ze speelt in een soort prelude van de film zichzelf na haar laatste seance voor Harry, blaast een kaars uit en zegt dat ze heeft geleerd dat contact met de doden onmogelijk is. Het eigenlijke verhaal gaat over de ontmaskering van een schurkachtig medium. De film staat op internet, maar breekt af bij de epiloog, net waar Bess een laatste, vermanende tekst lijkt te gaan zeggen.
Hippe restaurants
Saint zorgde ervoor dat de aandacht voor Bess niet uitdoofde. Ze werd gezien in hippe restaurants en theaters en bleef een graag geziene gast op bijeenkomsten van goochelaars.
Na 1940 ging Bess’ gezondheid achteruit en toen Saint in 1942 overleed aan een longontsteking voelde ze dat ook haar einde nabij was. In 1943 wilde ze een laatste bezoek brengen aan New York. Ze overleed op 11 februari onderweg in de trein aan een hartaanval, in het bijzijn van haar zus.
Haar familie, schijnt het, weigerde haar te laten begraven op de joodse begraafplaats naast Harry. Dat hadden de Houdini’s niet voorzien: op Harry’s steen was ook alvast de naam van Bess gebeiteld. Zij rust elders.
Literatuur
- J. Cox: Wildabouthoudini.com.
- H. Kellock: Houdini: his life story (1928).
- J. Posnanski: The life and afterlife of Harry Houdini (2019).
- K. Silverman: Houdini!!!: The career of Ehrich Weiss (1996).
- W. Kalush en L. Sloman: The secret life of Houdini: the making of America’s first superhero (2006).
