Rebellenclub
Guerrilla Skepticism on Wikipedia
door Leon Korteweg
Artikelen op Wikipedia worden geschreven en bijgehouden door vrijwilligers. Dat kunnen deskundige hoogleraren en goedbedoelende leken zijn, maar ook slechtbedoelende pr-medewerkers en kwakzalvers. De nauwkeurigheid en de betrouwbaarheid van Wikipedia varieert daardoor sterk van artikel tot artikel, en soms zelfs binnen een artikel.
Wie meer wil weten over bijvoorbeeld alternatieve geneeswijzen, paranormale claims, complottheorieën, religie, pseudowetenschap, dubieuze producten — kortom, onderwerpen waar skeptici zich om bekommeren — maakt een goede kans op misleidende informatie te stuiten, en wie die voor waar houdt, kan zichzelf en anderen ernstig benadelen of schade berokkenen. Vandaar dat in de Nederlandstalige Wikipedia al sinds 2004 boven medische artikelen een ‘voorbehoud’ staat, dat lezers op het hart drukt de medische informatie op Wikipedia zeker niet voor waar aan te nemen en bij klachten en vooral in noodgevallen meteen naar een arts te gaan.
Een goed initiatief, maar eigenlijk zou er boven alle artikelen in alle talen moeten staan dat je ze met een korreltje zout moet nemen, want Wikipedia staat vol flauwekul. Hoewel vandalisme en uitgesproken flauwekul makkelijk worden herkend en vaak binnen seconden of minuten alweer ongedaan kunnen worden gemaakt, kan het soms jaren duren voordat onopzettelijke fouten worden ontdekt en verbeterd, terwijl ze intussen al talloze malen zijn gekopieerd naar andere websites, kranten, werkstukken en in alledaagse gesprekken.
Mijden of meedoen
Dat Wikipedia niet perfect is, weten de meeste gebruikers wel, maar ten eerste weten ze niet wat er precies niet deugt, en ten tweede wegen de voordelen voor hen kennelijk op tegen dat nadeel. Wij skeptici kunnen ons hoofd daarover schudden maar, zoals de Amerikaanse skepticus Tim Farley eens opmerkte, als wij gewone mensen willen bereiken, moeten we zijn waar zij hun informatie vandaan halen. We kunnen Skepter volschrijven met artikelen waarom homeopathie hooguit placebo is, telepathie niet bestaat en de aarde opwarmt, maar we moeten oppassen dat we daarmee niet louter voor eigen parochie preken. De uitdaging is om betrouwbare informatie naar de alledaagse lezer buiten de skeptische gemeenschap te brengen.
Wikipedia leent zich daar bij uitstek voor, ten eerste omdat het zoveel gelezen wordt en ten tweede omdat de regels pro-skepticisme zijn, in de zin dat wetenschappelijk bewijsmateriaal de maat geeft en men een valse balans afwijst. En in een Wikipedia-lemma kun je beweringen onderbouwen door bijvoorbeeld naar een Skepter-artikel te verwijzen. Een nieuwsgierige buitenstaander kan zo zonder abonnee te zijn toch in aanraking komen met het materiaal dat Skepsis publiceert, zeker als het artikel online beschikbaar is. En daaraan kunnen we zelf meehelpen, want Wikipedia is ook achter de schermen voor iedereen toegankelijk. En: iemand moet het doen!
Skeptische Wikipedianen
Samen met tientallen skeptici wereldwijd maak ik daarom deel uit van het project ‘Guerrilla Skepticism on Wikipedia’ of GSoW, dat ernaar streeft Wikipedia betrouwbaarder te maken en uit te breiden om mensen makkelijk van goede, neutrale maar kritische informatie te voorzien. Het project werd in 2011 opgezet door Susan Gerbic (geïnspireerd door Tim Farley) en heeft momenteel meer dan honderd deelnemers in ruim tien talen. We ondersteunen en helpen elkaar, vullen elkaars kennis en vaardigheden aan en hebben de afgelopen jaren al honderden nieuwe Wikipedia-artikelen geschreven en oude artikelen herschreven. Als teamleider van de Nederlandse taalgroep begeleid ik Vlaamse en Nederlandse beginners en gevorderden bij het zoeken naar betrouwbare informatie en deskundigen, het schrijven en illustreren van artikelen en het opzetten van een degelijke bronvermelding.
Ik streef er meestal naar om twee mensen aan een project te laten werken, waarbij de ene zijn of haar gang gaat tot het af is en de ander daarna controleert op inhoud en vorm (vooral taal), waarna ze in overleg corrigeren. We kiezen eerst een bestaand artikel om te herschrijven of een nieuw artikel om aan te maken dat gaat over skepticisme, pseudowetenschap of iets verwants. Vervolgens verzamelen we betrouwbare bronnen over dat onderwerp (kranten, boeken, officiële websites, wetenschappelijke of skeptische tijdschriften enzovoort). Dan zoeken we afbeeldingen (foto’s, logo’s, tekeningen) om het geheel te illustreren. Soms is hiervoor toestemming nodig van personen of organisaties uit de beweging of moeten we ze in het echt ontmoeten om een foto te maken — wat weer tot interessante contacten kan leiden. Dan herschrijven we het artikel in onze gebruikersruimte; gewone lezers kunnen het dan nog niet lezen, maar wie eraan werkt kan de link met iedereen delen die wil helpen. Als de secondant samen met de schrijver het werk heeft gecorrigeerd, wordt het artikel gepubliceerd of bijgewerkt. Eens in de twee maanden geven we een overzicht (te vinden via http://guerrillaskepticismonwikipedia.blogspot.nl/) van de artikelen die we de afgelopen tijd hebben gemaakt of verbeterd.
Nieuwe leden die geen ervaring hebben met Wikipedia, krijgen eerst een uitgebreide training. Daarna kunnen ze toetreden tot meerdere teams, afhankelijk van hun talenkennis, en gaan ze aan de slag met wat hen interesseert. De meeste communicatie vindt plaats via een besloten forum, maar er wordt ook veel overlegd via Facebook, Skype, Hangout, andere media en op Wikipedia zelf met andere gebruikers.
Het Nederlandstalige team heeft inmiddels al te veel bereikt om hier op te noemen, om nog maar te zwijgen over onze anderstalige medestrijders, maar enkele ‘wapenfeiten’ zijn de lemma’s over Ray Hyman, Simon Singh, de 10:23-campagne, wetenschappelijk skepticisme, The Skeptics’ Guide to the Universe en Cosmos: A Spacetime Odyssey. Ook schrijven we over bekende en minder bekende skeptici in Nederland en België. Twee noemenswaardige tegenslagen waren dat men ons werk aan een lijst over cognitieve biases niet goed onderbouwd vond en verwijderde, en dat wij er niet in zijn geslaagd om het artikel over malafide goede doelen (‘lookalikes’) te redden.
Wordt het wel gelezen?
Fred Phelps was de leider van de Amerikaanse christenfundamentalistische Westboro Baptist Church, die berucht werd met protestborden als ‘God hates fags’. Zijn zoon Nathan ontworstelde zich aan zijn juk en werd een activist voor homorechten en skepticisme, maar hij is bij lange na nog niet zo bekend als vader Fred. Toen Nathan ons in maart 2014 meldde dat zijn vader in een hospice was opgenomen, hebben we dit bericht snel verwerkt in de Engelse Wikipedia-artikelen over Fred en de WBC, en gelinkt naar het artikel over Nathan waaraan we toevallig al enige tijd werkten. Onze timing was uitstekend, omdat toen vader Phelps een paar dagen later overleed en de media haalde, mensen massaal op Wikipedia zochten wie die Fred Phelps met zijn omstreden kerk ook alweer was. Via de website stats.grok.se is te zien dat alle drie de artikelen pieken vertoonden in de dagen daarna; Nathan liftte mee op de bekendheid van zijn vader en diens kerk doordat veel lezers doorklikten naar zijn artikel via de links die wij hadden gemaakt. Het artikel van Nathan, dat normaal gesproken tussen de 3000 en 7000 views per maand krijgt, werd in die dagen rond de 14.000 keer bekeken.
Na het overlijden van Rob Nanninga heb ik een uitgebreid Wikipedia-artikel over hem geschreven. Aanvankelijk alleen in het Nederlands, daarna met hulp van GSoW’ers vertaald in het Engels. Toen mijn stuk op 18 februari een ‘Did you know’ op de hoofdpagina van de Engelse Wikipedia werd — de plek waar nieuwe of sterk verbeterde artikelen twaalf uur lang extra aandacht krijgen — bekeken meer dan 10.000 mensen zijn biografie, de dagen erna nog steeds vele duizenden. We kunnen er zeker van zijn dat hierdoor talloze mensen die waarschijnlijk nog nooit van Rob hadden gehoord, in aanraking zijn gekomen met zijn nalatenschap en indirect met Skepter en Skepsis.
Toekomst
Momenteel is GSoW bezig met een reeks artikelen over vaccinatie naar aanleiding van recente mazelenuitbraken in Duitsland, Californië en Nederland. Als mensen correct geïnformeerd zijn over feiten en fictie, zou de vaccinatiegraad weer kunnen stijgen en uitbraken worden beperkt, en hierin zou Wikipedia een rol kunnen spelen.
We kunnen alle hulp gebruiken. Conform de regels van Wikipedia werken we volledig non-profit en zijn we afhankelijk van hoe actief leden zich inzetten als vrijwilliger. Het is wel laagdrempelig omdat je bij wijze van spreken in je pyjama vanachter je computer kunt meedoen en door mee te helpen aan skeptische informatievoorziening op bescheiden maar toch duidelijk meetbare wijze de wereld verbeteren.
Als u interesse hebt om een steentje bij te dragen, kunt u het beste via de Facebookpagina van GSoW contact opnemen.