Acupunctuur met rubber en video’s

door Dirk Koppenaal – Skepter 28.2 (2015)

Het is vrij eenvoudig om iemand ervan te overtuigen dat een kunsthand onderdeel van zijn eigen lichaam is. Je laat hem naar een levensechte nephand op tafel kijken, terwijl hij zijn eigen hand buiten het zicht moet leggen. Wanneer tegelijkertijd de kunsthand en de echte hand geaaid worden, gaat hij allengs denken dat de namaakhand zijn echte hand is.

Die illusie is zo sterk dat wanneer de onderzoeker dreigt een naald in de valse hand dreigt te steken, de schrikreactie duidelijk te volgen is met een fMRI, een techniek die laat zien welke hersendelen actief zijn. Met fMRI kan ook een veranderde hersenactiviteit aangetoond worden als iemand een acupunctuurbehandeling ondergaat. De vraag die een Koreaanse onderzoeksgroep zich nu stelde, was of de hersenen reageren op veranderingen vanuit het lichaam zelf of op het zien van de naald en de verwachting dat acupunctuur iets speciaals doet.

Het ‘rubberhand-effect’ geeft een aardige mogelijkheid hier op een nieuwe manier onderzoek naar te doen. Zouden de hersenen reageren doordat een blokkade van de levenskracht in de meridianen wordt bevrijd — zoals acupuncturisten beweren — of op suggestie die de behandelaars ons aanpraten? In Neuroscience Letters van maart dit jaar deden de Koreanen, onder leiding van Youngbyoung Chae, verslag [1].

Het deqi-gevoel

Zij vertelden aan vrijwilligers die het effect van de kunsthand al aan den lijve hadden meegemaakt, dat zij acupunctuur in de echte en in de rubber hand zouden ondergaan. In werkelijkheid kregen de proefpersonen alleen acupunctuur in de kunsthand.
Uit een enquête na afloop bleek dat alle proefpersonen het typische ‘deqigevoel’ kregen dat bij acupunctuur schijnt te horen: een doffe tinteling met warmte en zwaarte, die zou ontstaan omdat de naald in contact komt met de levensenergie. De fMRI-scan toonde aan dat het deqi-gevoel zijn oorsprong in de hersenen had: de hersengebieden die in eerdere experimenten samenhingen met het deqi-gevoel werden actief. De onderzoekers concludeerden dat acupunctuur via de hersenen werkt en zijn nieuwsgierig of op die manier pijnbestrijding mogelijk is.

Video kijken

In een soortgelijk experiment legden Jeungchan Lee en collega’s, ook van de universiteit van Seoul, een acupunctuurbehandeling van een twintigtal studentes vast op video. De vrouwen kregen naalden in hun pols (acupunt PC6 om precies te zijn, waarvan volgens de onderzoekers ‘bekend is dat het robuuste acupunctuursensaties induceert’). Tevens moesten de vrijwilligsters op een vragenlijst invullen wat ze van acupunctuur dachten. Een week later kwamen ze terug en kregen ze twee behandelingen. De ene konden ze live op de monitor volgen. In de andere keken ze wel naar een filmpje, maar dat was een opname van hun eerdere behandeling: de acupuncturist deed ondertussen slechts alsof hij de naald hanteerde. Daarna werd de vrouwen gevraagd of de deqisensatie hadden ervaren, en of ze enig verschil tussen de twee behandelingen hadden opgemerkt.

Negen van de twintig vrouwen hadden de nep door: vier omdat ze hun hand tijdens de sessie onwillekeurig hadden bewogen en dat niet op het scherm zagen, vijf omdat ze helemaal geen deqi hadden gekregen. De elf andere trapten er gewoon in, volgens de onderzoekers zou dat verband kunnen houden met het feit dat deze vrouwen een positievere verwachting hadden van acupunctuur.

De onderzoekers noemen in hun verslag in Plos One (augustus 2014) [2] hun techniek ‘spook-acupunctuur’, een ‘acupunctuurbehandeling enkel door visuele weergave’ [phantom acupuncture]. Deze ‘nieuwe vorm van placeboacupunctuur’ is volgens hen ook uitstekend te gebruiken bij onderzoek naar de werking van acupunctuur. ‘Het sluit de lichamelijke gewaarwording van echte naalden volledig uit terwijl het de geloofwaardigheid van de behandeling handhaaft.’ Natuurlijk bestaat een acupunctuurbehandeling niet alleen uit een prik met een naald, maar uit een dokterpatiëntrelatie en een serie behandelingen met uitgekiend geplaatste naalden. Het ligt meer voor de hand dat dergelijke acties de illusie te versterken dan dat zij de mysterieuze levenskracht in andere banen zouden leiden.

Noten

1. Chae, Y, Lee I, Jung W, Park K, Park H, Wallraven C. (2015). Psychophysical and neurophysiological responses to acupuncture stimulation to incorporated rubber hand. Neuroscience Letters.
2. Lee J, Napadow V, Kim J, Lee S, Choi W, Kaptchuk TJ, et al. (2014) Phantom Acupuncture: Dissociating Somatosensory and Cognitive/Affective Components of Acupuncture Stimulation with a Novel Form of Placebo Acupuncture. PLoS ONE.

Uit: Skepter 28.2 (2015)