God bestaat niet

Is God een houdbare hypothese? De fysicus Victor Stenger (foto) geeft het antwoord al in de titel van zijn boek God, een onhoudbare hypothese: Hoe de wetenschap aantoont dat God niet bestaat.

Het probleem van vele ongelovige argumenten over godsdienst is dat die veel verschillende aspecten heeft, en dat het helemaal niet zo duidelijk is wat de gelovigen zelf met ‘God’ bedoelen. De God der monotheïsten is meestal een AAA-god: almachtig, alwetend en algoed. Dat klopt niet met de aanwezigheid van buitengewoon veel volkomen onnodige ellende, maar de godgeleerden hebben zich hiermee in de hoek geschilderd en zullen die AAA-claim niet laten vallen. Vaak zeggen gelovigen dan maar dat God onbegrijpelijk is.

Antigodistische boeken zijn er de laatste tijd wel meer verschenen, waaronder God als misvatting van Richard Dawkins (een bioloog), De betovering van het geloof door Daniel Dennet (een filosoof), Van God Los door Sam Harris (een neuroloog), God is niet groot van Christopher Hitchens (een literaire criticus die ook een lezenswaardig voorwoord bij de paperback-editie van Stengers boek schreef), en Atheologie van Michel Onfray (een filosoof). In Nederland verscheen al eerder het Atheïstisch Manifest van Herman Philipse (een filosoof), dat er bijna tweehonderd pagina’s over doet om te constateren dat het begrip god zo verward is dat elke discussie zinloos is. Elk van deze auteurs heeft weer een andere definitie van God, die ook nog eens verschilt van de mijne: ‘een onzichtbare leider’).

Stenger is echter fysicus en dat geeft toch weer een andere kijk. Hij begint met een definitie van God die lijkt op wat echte traditionele gelovigen allemaal geloven. Stengers hypothese vermeldt niet alleen dat God verondersteld wordt (A) universeel schepper te zijn, maar ook dat Hij (B) wonderen (schendingen van de natuurwetten) verricht en ingrijpt al dan niet op verzoek, dat Hij mensen heeft voorzien van een (C) onsterfelijke ziel, dat Hij de (D) bron is van goede menselijke waarden, en dat Hij kenbaar is uit (E) openbaringen en dat (F) Hij zich niet opzettelijk verbergt.

Stenger noemt expres niet de AAA-hypothese, want dan zou het boek wel heel erg vlug uit zijn. Maar met zijn lijstje A-F maakt hij het zich toch wel heel makkelijk. Shooting at sitting ducks zeggen de Amerikanen. Nu moet gezegd worden dat velen in de VS en elders inderdaad geloven dat er veel concrete bewijzen zijn voor het hele lijstje. Stengers betoog komt erop neer dat een God die zich zo intens bezighoudt met de wereld toch ook voor wetenschap zichtbaar zou moeten zijn.

Wat betreft (A) is er natuurlijk het ontwerpargument en de hypothese van Intelligent Ontwerp. Commentaar daarop staat al elders op de Skepsis-site.

Onze hersenen zijn enorm ingewikkeld, daar zijn we toch nu wel achter. Wie vindt dat ze toch nog niet goed genoeg zijn om mee te denken, dus dat er nog iets véél ingewikkelder onstoffelijks (C) voor nodig is, moet daar toch heel grondige bewijzen voor leveren. Die zijn er niet. Hiervoor verwijst Stenger vaagweg naar twee eerdere boeken van hem (Physics and Psychics en Has Science Found God?) en bespreekt een paar verschijnselen (ESP, Qigong, gebedskracht, bijna-doodervaringen).

Met wonderen (B) heb je, zoals Hume al opmerkte, vrijwel altijd het probleem dat als je moet kiezen tussen ‘het onmogelijke gebeurde’ of ‘de waarnemer heeft zich vergist of gelogen’ de laatste mogelijkheid altijd de waarschijnlijkste is. De psychologie heeft na een eeuw studie duidelijk gemaakt dat mensen zich op tal van manieren kunnen vergissen.

Zou het ontstaan van de wereld dan een wonder zijn? Dat lijkt toch op een dramatische schending van de wet van behoud van massa en energie. Maar Stenger zegt het wel meevalt met die schending.

Veel van de ‘godsbewijzen’ van gelovigen gaan over een soort van gatengod: ‘ik kan voor dit of dat geen verklaring bedenken, dus God heeft het gedaan’. Maar bewijzen dat iets niet bestaat (een verklaring bijvoorbeeld) is heel lastig. Stengers tactiek is dat hij een speculatieve verklaring aandraagt. Zolang die nog niet weerlegd is, zo zegt hij, heb je niet alle verklaringen uitgesloten. Tja.

Ik vind het interessantste deel waar hij gehakt maakt van de zogenaamde fijnafstemming. Fijnafstemming houdt in dat allerlei natuurconstanten precies zulke waarden hebben dat ons universum geschikt is voor leven zoals wij dat kennen. Stenger legt uit waarom veel andere keuzen ook tot redelijk werkende heelallen leiden, en dat bovendien ons universum helemaal niet zo vreselijk geschikt is voor leven.

Stenger gaat op analoge manier de Bijbel (E) te lijf. Hij doet dat door die letterlijk te nemen. Daar was meer uit te halen geweest. Op basis van archeologie en tekstanalyse is de ontstaansgeschiedenis van de Bijbel min of meer te reconstrueren. Rond 620 v.C. voerde koning Josia van een ministaatje (Juda) ter grootte van ongeveer de provincie Utrecht de verering van Jahweh in, in de hoop dat die zijn landje zou beschermen tegen de Babyloniërs. Het mocht niet baten, en er gebeurde wat er met veel sekten gebeurt: het geloof wordt niet verlaten, maar er wordt theologie bijgemaakt, in dit geval een complete geschiedenis vanaf de schepping van de wereld tot en met de directe voorgangers van Josia. Abraham, Mozes, Exodus, de verovering van Kanaän, strijd met ‘afgodendienaren’, David, Salomo: vrijwel allemaal fictie met een politieke agenda, namelijk uitleggen waarom het zo slecht afliep met Juda, en wat je moet doen om het verleden te laten herleven. (Voor details zie En de zee spleet in tweeën van Marcel Hulspas.) Voor het Nieuwe Testament geldt iets dergelijks: toen de volgelingen van een rondtrekkende prediker zich na diens dood begonnen te organiseren dachten ze dat de prediker snel zou terugkomen om iedereen die niet met hem (dus tegen hem) was geweest in de hel stoppen, dus namen ze niet de moeite om iets op te schrijven, en toen ze daar eindelijk mee begonnen, wist niemand meer veel details, die dus weer vrijwel allemaal verzonnen werden of uit het Oude Testament gejat. Dat de Bijbel vol slechtigheid staat is dus te begrijpen. In moderne fictie worden ook de mensen bij bosjes vermoord. Het echt erge van de Bijbel is dat deze primitieve fictie voor ‘waar’ wordt gehouden. Nu ja, van mensen die zich tooien met een executie-instrument als religieus symbool en wier godsdienst in wezen draait om een mensenoffer, en die daar niks ergs in zien, kun je misschien niet anders verwachten.

Dat het met de morele aanspraken (D) van het gebruikelijke godgeloof ook al niet best gesteld is, en God zich volgens vele gelovigen opzettelijk verstopt (F) voor die lelijke ongodisten wordt ook besproken.

Fysicus én astronoom Stenger laat één hele erge steek vallen, namelijk waar hij (impliciet) uitlegt hoe het kan dat het heelal begonnen is met overal dezelfde (hoge) temperatuur dus in totale en maximale wanorde, terwijl er nu hete sterren in een koud universum zijn, wat een zekere ordening in houdt. Aangezien wanorde volgens de Tweede Hoofdwet van de thermodynamica alleen kan toenemen, moet er iets uitgelegd worden. Zijn uitleg slaat echt nergens op, terwijl het toch niet zo moeilijk is: naarmate het heelal afkoelde, konden sommige delen zich samentrekken onder invloed van de zwaartekracht. De helft van de potentiële energie die dan vrijkomt, gaat naar de samentrekkende delen, en de andere helft wordt weggestraald. Als zo’n samentrekking tot een ster leidt, wordt die zo warm dat er kernfusie kan beginnen. De ‘extra’ orde is dus schijn, vanwege de omzetting van potentiële energie in warmte. Kosmisch gesproken gaat het maar om relatief kleine beetjes: op elke miljard of tien miljard fotonen van de kosmische achtergrondstraling is er één proton, en daarvan zit maar een procent of 15 in lichtgevende (dus warmere) materie.

Al met al is het weliswaar een beknopt (ongeveer 60 maal zo lang als deze recensie) maar bijzonder interessant boek, en toen een Nederlandse uitgever me vroeg het te vertalen heb ik meteen ja gezegd. Dus u kunt het boek binnenkort in het Nederlands kopen.

Volgende blogartikel
Voorgaande blogartikel