Wie graag zijn leven waagt, hoeft niet de noordhelling van de Eiger te beklimmen. Dat kan ook rustig thuis, bijvoorbeeld door een ayurvedisch kruidenmiddel uit India te bestellen, regelrecht van een huisvlijtpraktikant (die zegt zijn middeltjes zelf thuis uit zelfgeteelde planten te bereiden) die de samenstelling geheim houdt en over de bereidingswijze van een van zijn produkten enkele prentjes van werknemers verstrekt. Dan weet je niet of er zware metalen in zitten of gevaarlijke kruiden, of iets waar je allergisch voor bent of dat de werking van andere medicijnen die je gebruikt of nog gaat gebruiken kan verstoren.
door Marie Prins (23/01/2008)
IEMAND die zo’n middel toch wilde bestellen vroeg mij via Skepsis waar zij dat kon laten controleren op zware metalen en PA’s. De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA waarin opgenomen de Keuringsdienst voor Waren) keurt alleen als er klachten zijn, en er geen al dan niet geregistreerde geneesmiddelen in het preparaat zitten. Staan er geneesmiddelen op het etiket van zo’n preparaat (niet bij geheimmiddelen natuurlijk), of ontdekt de VWA ze, dan is het een zaak voor de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Zo gebruikt de ayurveda onder andere Somlate, dat is Ephedra vulgaris, een in Nederland ongeregistreerd geneesmiddel. Dus als iemand klachten heeft en de VWA vindt Somlate, dan neemt IGZ het over.
Overigens moet in Nederland zowel bij geneesmiddelen als bij supplementen, dus ook bij kruidenmiddelen, de samenstelling op de verpakking of op de bijsluiter staan. Geheimmiddelen zijn dus gewoon onwettig. Het controleren van een kruidenmiddel waarvan de samenstelling geheel onbekend, is lastig. Ik ken geen laboratorium dat zoiets voor particuliere klanten doet. Mocht ik er een vinden, dan zal ik dat in een reactie hieronder toevoegen. Zware metalen kunnen veel laboratoria er wel uit halen. Eén commercieel lab levert voor 148 euro ex BTW (totaalpakket) het gehalte aan lood, cadmium, koper, chroom, zink, kwik, nikkel en arseen. De PA’s van de verschillende kruiden zijn echter bijvoorbeeld allemaal net een beetje verschillend (1) wat het lastig maakt, en voor andere nog moeilijker bestanddelen is controle ook noodzakelijk. Als testen van een middel al mogelijk is, dan is het buitengewoon kostbaar, en het is natuurlijk van de gekke dat de klant dat moet doen omdat de leverancier op geheimhouding staat.
De illustratie van de bereiding van het middel Chyavanprash (foto hiernaast, overigens waarschijnlijk niet het middel waarover Skepsis geconsulteerd werd) in het bedrijf van onze geheimmiddelenverkoper doet nog het meeste denken aan een heksenscène uit Macbeth:
Double, double, toil and trouble,
Fire burn and cauldron bubble.
Het recept van Chyavanprash is helemaal niet geheim. Volgens overlevering is het een recept van de monnik Chyavan uit de vierde eeuw voor onze jaartelling, maar er zijn ondertussen talloze variaties. Het is in feite jam van de amla, een Indiase vrucht uit de wolfsmelkfamilie, waarin 20 tot 80 kruiden worden meegekookt. Bij ten minste een recept zitten er nog de nodige mineralen bij, dus wellicht zware metalen. Het is onmogelijk om te raden naar wat er in de eigen geheime versie van onze praktikant zit. Zouden er na afloop van het hierboven afgebeelde productieproces nog verantwoorde laboratoriumcontroles plaatsvinden? Chyavanprash zou een verjongingsmiddel zijn, maar het zou ook goed zijn bij verkoudheid, astma en impotentie.
Overigens worden tegenwoordig vele, zo niet de meeste, ayurvedische middelen in moderne farmaceutische fabrieken vervaardigd, die adverteren met de samenstelling van hun product. Vaak zijn dat dezelfde fabrieken die ook reguliere medicijnen vervaardigen.
Zware metalen
Bij de ayurveda gelooft men in de geneeskracht van zware metalen. Er zijn weliswaar de nodige rituelen die deze zware metalen ‘ontgiften’, maar het zware metaal is nu eenmaal zelf het gif, dus ontgiften heeft geen zin. De regering van India is er intussen achter gekomen dat de buitenlandse handel in ayurvedische medicijnen gehinderd werd doordat er geregeld verslagen kwamen over vergiftiging door de zware metalen in deze kruidenpreparaten. (2) Onze eigen VWA publiceerde een lijst van namen van gevaarlijke middelen. In oktober 2005 besloot de Indiase regering dat kruidenmiddelen voor de export niet meer zware metalen mochten bevatten dan de regels van de World Health Organization (WHO) toestonden. Dit besluit ging op 1 januari 2006 in. De WHO zegt een en ander iets anders dan onze VWA, maar praktisch is er geen verschil. Voor binnenlands gebruik in India gelden deze regels niet. Of er controle is op de uitgaande post naar individuen buiten India is onbekend, waarschijnlijk niet of nauwelijks. Het is dus verstandig om preparaten die rechtstreeks uit India worden toegezonden in ieder geval op zware metalen te laten controleren. Dat kost wel wat (zie boven), maar voor je gezondheid moet je wat over hebben.
Gevaarlijke kruiden
Het Nederlandse Kruidenbesluit bevat twee lijsten van gevaarlijke planten. Lijst I is een lijst van planten met pyrrolizidine-alkaloïden (PA’s). Die worden in de lever opgeslagen en verstoppen op den duur de bloedvaten van en naar de lever. Het maakt niet uit of men een flinke portie in een keer opmaakt of de consumptie over een lange tijd uitsmeert. In het eerste geval zal de ziekte of dood van de gebruiker nog wel in verband gebracht worden met het middel, maar in het laatste geval niet. In Nederland mag er niet meer dan één duizendste milligram per kilo of per liter aan PA’s in kruidenpreparaten aanwezig zijn. In België mogen deze planten helemaal niet gebruikt worden. Verschillende planten van lijst I, zoals de beruchte smeerwortel en klein hoefblad, worden in de ayurveda gebruikt.
De ayurveda gebruikt verder nog menig kruid dat heel terecht op lijst II van het kruidenbesluit staat. Wat op lijst II staat is levensgevaarlijk, helaas is die lijst te beperkt. Ayurveda gebruikt bij voorbeeld verschillende soorten uiterst giftige akonieten zoals de welbekende blauwe monnikskap Aconitum napellus maar ook A. heterophyllum en speciaal A. ferox en A. laciniatum. Die laatste drie ontbreken (tot nu toe) op lijst II en mogen rustig ingevoerd worden. Het kost erg veel tijd en moeite om kruiden aan lijst II toe te voegen. We zijn niet zo goed beschermd als we wel denken.
Volgens de ayurveda worden de akonieten ‘ontgift’. Men weekt ze bijvoorbeeld in koeienurine, dan worden ze met water gewassen en zeer lang in koeienmelk gestoomd. Zou dit enig effect hebben? Omdat de ayurveda met net zulke methoden lood en dergelijke ‘ontgift’, zal controle achteraf wel niet bij het recept horen. Aconitinevergiftiging als gevolg van het gebruik van Vatsanabha (monnikskap en aanverwanten) komt in India van tijd tot tijd voor. (3) Soortgelijke gevallen zullen waarschijnlijk ook wel bekend zijn bij het gebruik van andere giftige planten van lijst II, zoals bittere komkommer (Citrullus coloncynthidis), het kankerverwekkende Croton tiglium, lobeliekruid (Lobelia inflata), rauwolfia (Rauwolfia serpentina), wonderolieboom (Ricinus communis) en braaknoot (Strychnos nux-vomica).
Geheimhouding
Het basisboek van de ayurveda, de Charaka samhita, verkondigt in deel 1 (sutra sthana 1/126): ‘Als de naam, identificatie en eigenschappen van een geneesmiddel onbekend zijn, kan het schaden als het ingenomen wordt.’ Geheimhouding is dus tegen de ayurvedische regels.
Er bestaat dan ook voor de ayurveda een Ayurvedic Formulary of India met een groot aantal gedetailleerde recepten. Net als bij een kookboek staat daar niet alleen in wat er in zo’n middel zit maar ook hoe je het klaar moet maken. Natuurlijk hebben velen hun eigen enigszins afwijkende familierecept, maar geheimhouding is geen onderdeel van de ayurvedaleer. Geheimhouding van een medisch recept is onethisch. De gebruiker moet er immers zeker van zijn dat het kruidenpreparaat niets gevaarlijks bevat: geen zware metalen, geen PA’s, geen dodelijke kruiden, niets waarvoor de gebruiker allergisch voor is, en niets wat de werking van andere medicijnen kan verstoren. Zo kan er in een middel tegen de ziekte van Parkinson Mucuna pruriens zitten. Dat bevat L-dopa, maar de dosering van L-dopa luistert heel nauw. De patiënt kan dan samen met de L-dopa van de gewone dokter daar te veel van krijgen, met nare gevolgen. Als er iets mis gaat, moet de arts er achter kunnen komen wat er aan de hand is, zeker als die arts duizenden kilometers van de fabrikant vandaan woont. Het deugt ook niet om de patiënt op te zadelen met gigantische kosten om de veiligheid van het preparaat te testen. Die kosten hoort de fabrikant te dragen. Conclusie: het gebruik van ayurvedische geheimmiddelen houdt een onaanvaardbaar risico in.
Noten
1. Huxtable RJ, The Toxicology of Alkaloids in Foods and Herbs. Food Poisoning: Handbook of Natural Toxins, volume 7. p. 243-250. CRC Press, 1992, ISBN 0-8247-8652-1
2. waarschuwing JAMA, waarschuwing 27/8/2004 VWA voor loodvergiftiging, idem 18/10/2004. Zie ook de algemene waarschuwing van de VWA voor zware metalen in ayurvedische middelen.
3. Rastogi S, Rastogi R, Singh RH, Adverse effect of Ayurvedic drugs: An overview of causes and possibilities in reference to a case of Vatsanabha (Aconite) overdosing, The International Journal of Risk & Safety in Medicine, vol. 19, 3, 2007, IOS Press, p.117-125.
Oorspronkelijk was dit artikel gepubliceerd op het (oude) Skepsis-blog en bestond de mogelijkheid om daaronder in discussie te gaan, waar geregeld uitvoerig gebruik van werd gemaakt. De discussie onder dit bericht kan de geïnteresseerde teruglezen in deze pdf (18 pagina’s).