Opmars van de moederkoek
Placentofagie met placentapillen en -smoothies
door Dirk Koppenaal – Skepter 29.4 (2016)
Voorstanders van placentofagie — het opeten van de placenta — denken dat de moederkoek vol waardevolle hormonen en supplementen zit. De oude Chinezen wisten dit en dieren ook. Bijna alle zoogdiermoeders eten hun placenta: dieren met een postnatale depressie komen niet voor, dieren herstellen snel en hebben nooit problemen om hun jongen te zogen. Bewijzen hebben de placentaspecialisten niet, maar ze helpen graag met de bereiding van placentapillen.
In onze westerse beschaving krijgt de nageboorte weinig aandacht. De arts of vroedvrouw zal kijken of de placenta er gezond uitziet en het orgaan daarna afvoeren als medisch afval. Aan deze lakse houding lijkt nu een einde te komen. Aspirantmoeders zijn geïnteresseerd in moederkoekverhalen en slikken na de bevalling capsules gemaakt van hun eigen, gedroogde placenta. De actrices January Jones en Alicia Silverstone, en realityster Kim Kardashian gingen hen voor en trokken de aandacht met hun positieve placentofagie-tweets. Ook de familie Hazes deed zich onlangs tegoed aan de moederkoek van André III.
Placentaboter
Ruim voor de huidige hype, in de jaren zeventig van de vorige eeuw, deed de Amerikaanse patholoog William Ober onderzoek naar placentofagie in verschillende culturen. Hij had min of meer voor de grap in een artikel in 1968 eens voorgesteld dat vrouwen hun moederkoek zouden kunnen opeten om placentakanker te voorkomen, maar las drie jaar later ‘enigszins verbijsterd’ over een hippiemoeder in een commune die, na een natuurlijke bevalling, haar gestoomde placenta deelde met vrienden en vriendinnen. Een tweede verhaal, over een stam in Vietnam waar vroedvrouwen de placenta’s van jonge, aantrekkelijke moeders in blokjes sneden en met uitjes opbakten, deed hem besluiten eens nader literatuuronderzoek naar het verschijnsel te doen, maar hij kon verder geen enkel voorbeeld van reguliere placentofagie vinden.
Sommige volken, zo vond hij, gebruikten de placenta en navelstreng wel voor medische doeleinden. Kinderloze vrouwen in India aten stukjes moederkoek in de hoop vruchtbaar te worden. Met hetzelfde doel voor ogen wasten vrouwen in het Midden-Oosten zich met water vol placenta-as. Datzelfde water gebruikten Mayavrouwen weer om niet kaal te worden. In Jamaica werden vliezen gebruikt om zieke kinderen te genezen van geesten. In Vietnam zou de placenta verlichting brengen bij klompvoeten en tuberculose. Dichter bij huis, op het platteland van Polen werd gedroogde placenta aan een kind gegeven dat voor het eerst naar school ging, om er een goede leerling van te maken. In Duitsland verwerkten moeders de placenta in een ‘boter’ en smeerden die op de huid van hun baby’s als die eczeem of andere huidirritaties hadden.
Toch, wie denkt dat dit slechts oude riten zijn, vergist zich. Verzorgingsproducten op basis van dierlijke placenta, zoals shampoos, conditioners, gezichtsmaskers en crèmes vinden hun weg naar kopers die hopen het verouderingsproces te vertragen. Victoria Beckham en Tom Cruise smeren schapenplacentacrème op hun gezicht om er jonger uit te zien. Robin van Persie, zijn teamgenoten en andere atleten dachten in mum van tijd van hun blessure te genezen als de Servische Marijana Kovačević paardenplacenta over de gekwetste spieren en gewrichten wreef.
Kinderkoek
In de Bencao Gangmu, het 52-delige medische handboek dat Li Shizhen in de zestiende eeuw opstelde, staan verschillende toepassingen voor zi he che, de Chinese term voor gedroogde placenta. Hij noemt impotentie, leveren nierproblemen, onvruchtbaarheid en futloosheid. Nergens werd gemeld dat de moeder rauwe placenta at of zou moeten eten.
Een gemiste kans, moet de Amerikaanse verloskundige Raven Lang gedacht hebben. Moedermelk is gemaakt van levensenergie — qi — en bloed. Lang redeneerde dat als het eten van de placenta de qi vergroot en het bloed zuivert, de melkproductie moet verbeteren. In 1984 presenteerde zij deze gedachte — een ‘verloren traditie’, zei ze — op het jaarlijkse vroedvrouwencongres en zette hiermee de moederkoek op de menukaart.
De meeste mensen gruwen van het idee rauw orgaanvlees te eten; voor de placenta geldt dat niet minder en erger, het is ook nog eens weefsel van de baby — de placenta mag dan wel moederkoek heten, kinderkoek zou een juistere benaming zijn. Dan liever iets onherkenbaars en neutraals waarin toch alle goede eigenschappen van de placenta worden behouden. Uit onderzoek van het Amerikaanse bedrijfje Placenta Benefits (‘Avoid the baby blues’) zou blijken dat drie kwart van de jonge moeders kiest voor het slikken van capsules. Deze pillen worden gevuld met gedroogd placentaweefsel. Afhankelijk van de grootte van de placenta kunnen honderd tot driehonderd capsules gevuld worden. Die moeten bevroren worden bewaard en mogen driemaal daags worden ingenomen tot een half jaar na de bevalling.
Doe het zelf
Een beetje kok kan haar placentapillen makkelijk zelf bereiden: vliezen verwijderen, spoelen, koken of stomen, en drogen. Er zijn ook speciaal opgeleide placentaspecialisten die dit tegen een kleine vergoeding doen. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is hun aantal het laatste jaar verdrievoudigd. Statistieken zijn er niet, maar Engelse vroedvrouwen vermoeden dat een op de acht moeders de placenta bewaart. Ook in Nederland zijn er bedrijven die de placenta capsuleren en bijbehorende cursussen geven. Hoeveel vrouwen hiervan gebruik maken is onbekend.
Het Engelse Placenta Remedies Network adviseert om direct na de bevalling verse placenta te consumeren, bijvoorbeeld in de vorm van een smoothie. Een deel van de placenta wordt dan in een blender met fruit naar keuze gemixt tot een romige substantie. Ook kan men de bouillon van de gekookte placenta drinken. De netwerk-specialisten kunnen de verse placenta bovendien gebruiken om er een homeopathische tinctuur van te maken. De moeder kan deze verder verdunnen om verschillende placentapotenties te creëren. De werking van het preparaat is gelijk aan die van alle homeopathische middelen.
Onmenselijk
Bijna alle zoogdiermoeders eten na de geboorte de placenta op; slechts mensen, zeezoogdieren en kameelachtigen hebben er geen trek in. Biologen hebben tal van hypotheses voor placentofagie. De moeder houdt het nest schoon en voorkomt daarmee dat roofdieren op de geur afkomen. Ze krijgt extra eiwitten en andere voedingstoffen binnen. Het is belangrijk voor het moeder-kindrelatie en het onderdrukt agressief gedrag. Evolutionaire voordelen, die de moederkoek ten tijde van de bevalling onweerstaanbaar lekker maakt.
Pleitbezorgers van placentofagie wijzen zelf al op hiaten in deze veronderstellingen. Waarom zouden bijvoorbeeld dieren die geen of een onbereikbaar nest hebben de placenta opeten? Een aap die hoog in een boom bevalt, hoeft zich niet druk om roofdieren te maken, net zo min als antilopen of paarden die geen nest hebben en waarvan de jongen al na enige minuten met de moeder meerennen.
Overigens wees een enquête onder paardenbezitters al eens uit dat paarden weliswaar het veulen schoonlikken, maar meestal de placenta laten liggen. Van de bestudeerde kleinere apensoorten is bekend dat zij vaak de placenta eten, maar observaties bij de chimpansee, die minder natuurlijke vijanden heeft, zijn zeer zeldzaam. Michiko Fujisawa en collega’s hebben deze zomer eindelijk twee bevallingen kunnen beschrijven. Een waarin de moeder binnen een paar minuten na de geboorte haastig de placenta opeet, en een waarin de koek wordt gedeeld met een ander vrouwtje en het alfamannetje. Ook andere mensaaponderzoekers zagen slechts in de helft van hun observaties placentofagie. Het dier dat het meest op de mens lijkt, is in ieder geval geen typische moederkoeketer.
Nog onduidelijker is waarom mensen géén placenta eten. Volgens een woordvoerster van The American College of Obstetricians and Gynecologists hebben mensen het niet nodig: ‘Mensen zijn al goed doorvoed, het biedt geen voordeel.’
De neuropsycholoog Mark Kristal meent dat zoogdieren op verschillende momenten in de evolutie en om verschillende redenen de placenta zijn gaan eten. Kristal ontdekte dat de placenta een stof bevat die het effect van morfine versterkt. Tijdens de bevalling produceren de hersenen morfineachtige stoffen. Ratten, die al gauw zes tot twaalf welpen krijgen, eten tussen het werpen door de placenta. Zij zouden op die manier de pijn onderdrukken. Hoewel ook de menselijke placenta de morfineversterker maakt, is dit mosterd na de maaltijd.
De antropologe Sharon Young waagde zich aan een ander idee: de vuurhypothese. Door het vuur ademde de mens dag in dag uit giftige rook in. Sommige gifstoffen uit de rook, zoals cadmium, kunnen zich dan ophopen in de placenta. De mens, slimmer dan andere dieren, realiseerde zich dat het eten van de vergiftigde placenta onheil bracht en zwoer de gewoonte af. Maar ze oppert dat het ook mogelijk is dat de moderne mens toevallig afstamt van voorouders die nooit de voordelen van het eten van de placenta hebben ontdekt.
Likken en slikken
Uit een enquête van onderzoekster Jodi Selander bleek dat het voorkomen van een post-partumdepressie een van de belangrijkste redenen is waarom vrouwen placentofagie willen proberen. De helft van de geënquêteerde vrouwen had een postnatale depressie gehad, een derde dacht dat placentapillen de stemming konden verbeteren. Bij het onderzoek moet echter worden aangetekend dat Selander oprichtster en directrice is van het eerder genoemde Placenta Benefits, en dat de meeste vrouwen zelf hun diagnose hadden gesteld. Voor post-partumdepressie geldt dat er veel symptomen zijn: angst, paniek, somberheid en vermoeidheid. Meestal heeft de moeder ze niet allemaal tegelijk. Een van de oorzaken zou een veranderde hormoonhuishouding zijn, vooral het wegvallen van oestradiol zou een rol spelen. Therapeutisch toedienen van oestradiol helpt echter lang niet altijd. Er worden nog vele andere mogelijke oorzaken genoemd, zoals een laag hemoglobine en huiselijke omstandigheden.
De placenta bevat een hormoon met hetzelfde effect als prolactine. Prolactine is belangrijk voor veel groeiprocessen en stimuleert de melkafgifte. Voor het op gang komen van de melkproductie wordt verwezen naar een oud onderzoek uit 1954. Vrouwen van wie de verwachting was dat zij moeite zouden hebben met de borst geven, moesten binnen twee dagen na de bevalling een hele (gedroogde) placenta eten. De meesten ontwikkelden meetbaar grotere borsten en een goede tot zeer goede melkproductie. Wat dat resultaat betekende is onduidelijk, want pas later deden de onderzoekers een klein vergelijkbaar experiment met gedroogde biefstuk. Overigens is het onwaarschijnlijk dat prolactine uit de placenta enig effect heeft: prolactine is een eiwit dat afgebroken wordt als we het eten.
In drie recente overzichtsartikelen worden de geopperde voordelen van placentofagie minutieus doorgelicht. Zelden zijn reviewers het zo met elkaar eens: alle claims zijn ongegrond. Er is vrijwel geen onderzoek gedaan en de studies die er zijn vertonen de bekende gebreken, zoals het ontbreken van een controlegroep, belangenverstrengeling, foute statistiek en onjuiste uitgangspunten. De wetenschappers vragen zich ook af wat de beste bereiding van de placenta is, en wanneer en hoeveel moet je ervan innemen. Sterker, wat krijg je precies binnen als je placentapillen slikt?
Dat laatste weten we intussen iets beter. Sharon Young en collega’s bereidden 28 placenta’s volgens de bekende receptuur en testten het poeder op hormonen en spoorelementen. Zij konden 17 steroïdhormonen detecteren. In een enkel preparaat zaten hoeveelheden oestradiol en progesteron die iets met het lichaam zouden kunnen doen. Die hoeveelheid oestradiol was een honderdste van wat er in de anticonceptiepil zit en een driehonderdste van de dagelijkse dosis waarmee vrouwen met postpartumdepresseie worden behandeld. Alle sporenelementen zaten onder de toxische grens. De placentapillen zijn, anders gezegd, een veilig placebo. Tenminste, voor de moeder zelf. Vanwege de mogelijke aanwezigheid van ziektekiemen, is het onverstandig pillen uit te wisselen. Vrouwen die placentapillen tegen een ijzertekort innemen, zullen ook andere ijzerrijke producten moeten eten; in staaltabletten zit meestal vijftig keer meer.
Eisen
Het omgaan met en behandelen van humaan materiaal moet normaliter aan strenge eisen voldoen. De bereiding van placentapillen en placentasmoothies lijkt echter aan de aandacht van de verantwoordelijke instanties te ontsnappen. Vorig jaar werd een medewerkster van de Engelse organisatie Independent Placenta Encapsulation Network, waarin vroedvrouwen, bevallingscoaches, holistische therapeuten en moeders samenwerken, aangeklaagd omdat zij niet zou voldoen aan de Europese regels van voedselhygiëne. Een lokale rechter verbood hierop de verwerking van placenta’s. De uitspraak lijkt vooralsnog geen signaal om andere organisaties aan te klagen.
Zelfs als het waar is dat dieren sneller herstellen of beter melk geven na het eten van de placenta, dan staat de menselijke praktijk ver van de realiteit van het dierenrijk. Dieren eten niet alleen meteen na de geboorte de hele placenta — dus ook de vliezen — maar krijgen ook een sloot vruchtwater binnen door het jong en zichzelf schoon te likken. Hele andere koek dan driemaal daags een capsule.
Literatuur
Coyle CW, Hulse KE, Wisner KL, Driscoll KE, Clark CT. Placentophagy: therapeutic miracle or myth? Arch Womens Ment Health. 2015;18(5):673-80. PMID: 26043976.
Hayes EH. Consumption of the placenta in the postpartum period. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2016;45(1):78-89. PMID: 26815801.
Marraccini ME, Gorman KS. Exploring placentophagy in humans: problems and recommendations. J Midwifery Womens Health. 2015;60(4):371-9. PMID: 26255799.
Fujisawa M, Hockings KJ, Soumah AG, Matsuzawa T. Placentophagy in wild chimpanzees (Pan troglodytes verus) at Bossou, Guinea. Primates 2016;57(2); 175-80. PMID: 26769192.
Ober WB. Notes on placentophagy. Bull N Y Acad Med. 1979;55(6):591-9. PMID: 111747.
Virga V, Houpt KA. 2001, Prevalence of placentophagia in horses. Equine Vet J. 2001;33(2):208-10. PMID: 11266073.
Young SM, Gryder LK, David WB, Teng Y, Gerstenberger S, Benyshek DC. 2016, Human placenta processed for encapsulation contains modest concentrations of 14 trace minerals and elements. Nutr Res. 2016;36(8):872-8. PMID: 27440542.
Young SM, Gryder LK, Zava D, Kimball DW, Benyshek DC. Presence and concentration of 17 hormones in human placenta processed for encapsulation and consumption. Placenta. 2016 Jul;43:86-9. PMID: 27324105.
Young SM, Benyshek DC, Lienard P. The conspicuous absence of placenta consumption in human postpartum females: the fire hypothesis. Ecol Food Nutr. 2012;51(3):198-217. PMID: 22632060.