Het droevige nieuws dat professor Kees de Jager, oprichter en oud-voorzitter van Stichting Skepsis, is overleden op 27 mei, bereikte ons net op het moment dat de nieuwe Skepter gedrukt wordt. In dit nummer staat het volgende stuk van Tim Trachet dat ter gelegenheid van de honderste verjaardag van De Jager is geschreven.
Honderd jaar Kees de Jager
Prof. dr. C. de Jager werd in 1987 de eerste voorzitter van de toen opgerichte Stichting Skepsis. Onder zijn leiding kreeg de organisatie al snel heel wat bekendheid in Nederland.
De Jager is een internationaal befaamd sterrenkundige, vooral voor zijn onderzoek naar de zon en als pionier van ruimteonderzoek. Hij was hoogleraar sterrenkunde aan de universiteit van Utrecht en directeur van de sterrenwacht aldaar. Als zodanig was hij opvolger van de Belgisch-Nederlandse Marcel Minnaert, die altijd zijn grote voorbeeld was. Anderzijds heeft De Jager ook een tijd sterrenkunde gedoceerd aan de Vrije Universiteit Brussel.
Internationaal bekleedde hij belangrijke functies. Zo was hij ondermeer voorzitter van de Internationale Raad voor Wetenschappen, de ICSU, een overlegorgaan van internationale wetenschappelijke verenigingen.
Net als zijn leermeester Minnaert heeft De Jager een bijzonder talent om wetenschap aan een groot puliek uit te leggen. Hij schreef heel begrijpelijke boeken over astrofysica, zonder formules, maar van een hoog niveau. De houding die astronomen bijna van nature hebben tegenover de pseudowetenschappen (in het bijzonder de astrologie), maakt dat ze vaak een pioniersrol hebben gespeeld in het ontstaan van de skeptische beweging. Dat was onder meer het geval voor Carl Sagan en Bart Bok (een geboren Nederlander) in de Verenigde Staten en voor Jean-Claude Pecker (een vriend en generatiegenoot van De Jager die vorig jaar overleed) in Frankrijk. De Jager heeft zich al vroeg, eveneens in het spoor van Minnaert, kritisch uitgelaten over astrologie en ufo’s.
Velosofie
Het was mede door de wetenschappelijke reputatie en bekendheid van De Jager en door zijn ervaring als bestuurder dat Skepsis onder zijn leiding een succes werd. Met de concrete pseudowetenschappen zelf hield De Jager zich maar sporadisch bezig. Hij bleef immers ook na zijn emeritaat zeer actief in astrofysisch onderzoek. Maar af en toe kon hij de pseudo’s een mooie veeg uit de pan geven. Een prachtvoorbeeld is zijn ‘velosofie’, een parodie op piramidologie gebaseerd op de afmetingen van zijn fiets (Skepter 1999, nr. 4).
Als voorzitter van Skepsis nam De Jager trouw deel aan de eerste Europese Skeptische Congressen. Daardoor kwam het al snel tot goe de contacten met SKEPP. Die contacten verbeterden nog omdat ondergetekende in de jaren negentig geregeld deelnam aan redactievergaderingen van het populair-astronomische tijdschrift Zenit op Sonnenborgh, de oude sterrenwacht van Utrecht, waar zich ook de ambtswoning van de directeur bevond (De Jager was toen al met emeritaat, maar omdat de sterrenwacht niet meer door de universiteit gebruikt werd, kon hij in dat eerbiedwaardig gebouw blijven wonen). Die contacten resulteerden in de oprichting van de Europese Raad van Skeptische Organisaties (ECSO), een initiatief van De Jager dat gerealiseerd werd op het Europees Skeptisch Congres in Oostende in 1994. Hij werd de eerste voorzitter en zou dat blijven tot zijn tachtigste. De Duitser Amardeo Sarma en ikzelf werkten toen nauw met hem samen.
In 2003 verhuisde Kees de Jager terug naar zijn geboorte-eiland Texel, waar hij tot eind vorig jaar in een gewoon huis woonde. Af en toe hadden we nog wel contact via e-mail. Hij was al in de negentig toen hij met hardlopen stopte, en tot het uitbreken van de coronacrisis hield hij nog lezingen op de Volkssterrenwacht ‘De Jager’ in Den Burg op Texel.
Het wetenschappelijk onderzoek bleef hij nauwletend volgen en zijn nieuwsjaarwens voor 2021 was tevens een aankondiging van een boek over het magnetisch veld van de zon.
De goede relaties die Kees de Jager met SKEPP had, resulteerden al snel in een erelidmaatschap. Slechts een van de vele eerbewijzen die deze grote wetenschapper en sympathieke mens gedurende zijn lange leven ontvangen heeft.
Tim Trachet is medeoprichter en erevoorzitter van SKEPP. Dit artikel verscheen eerder in Wonder en is gheen wonder.
Inderdaad, droevig nieuws.
Op de linkenbijlage van deze week staan enkele linken naar stukken over De Jager.
https://kloptdatwel.nl/2021/05/29/de-linke-weekendbijlage-22-2021/
Ik ben bedroefd door de dood van prof. Kees de Jager. Als jonge amateur-astronoom leerde ik hem “kennen” vanaf Oktober 1959 uit de verslagen in “Hemel en Dampkring” en “de OLVEH-foon” over de wederwaardigheden van de Nederlandse amateurs-eclipsexpeditie naar Tarajalejo op Fuerteventura, die De Jager als wetenschappelijke adviseur aanvoerde, terwijl z’n collega Jaap Houtgast toen de parallelle expeditie van de beroepsastronomen-expeditie in Gran Tarajal, ook Fuerteventura, leidde.
Heel persoonlijk heb ik De Jager’s gezelschap ervaren tijdens de toeristische eclipsreis in Februari 1998 naar Curacao. In de tussenliggende 39 jaren was ik [door Jean Meeus, de Vlaamse berekenaar/auteur van de jaarlijkse ‘Sterrengids’ gedurende circa 46 jaren vanaf 1962] intussen zelf goed ingevoerd in de berekenings-wiskunde van zonsverduisteringen. Maar in mijn conversatie met De Jager over die m.i. prachtige methode met Besselse Elementen toonde hij daarvoor weinig belangstelling; hij was vooral geïnteresseerd in de zonnefysica, en bij eclipsen kon hij goed het helderheidsverval van de uiterste zonsrand meten en interpreteren als temperatuurverloop, omdat dan ver buiten de aardatmosfeer een “scherm” (de maansilhouet) de zonneschijf afdekte in een precies bepaald resolutie-tempo, dat op zonsafstand ongeveer 400 km/sec de “gelaagde” zonsrand aftaste: immers de maan-baansnelheid van ca. 1 km/sec geprojecteerd op de 400 maal verder weg staande zon.
Kees de Jager is honderd jaar geworden. Laat dit feit van zijn lange actieve levensloop ons en ook zijn nabestaanden helpen om de droefenis over zijn overlijden te verwerken.